De kleine sjoel in Amstelveen

Tijdens de Commissievergadering Burgers en Samenleving (B en S) op woensdagavond 29 november 2017, werd er gesproken over de vergunningverlening van nieuwbouw aan de Randwijcklaan 13 en de daarmee gepaard gaande sloop van het huidige houten gebouw. Hierover informeerde Herbert Raat (VVD) wethouder Wonen en volkshuisvesting op 13 november 2017 de leden van de gemeenteraad van Amstelveen. Aan het eind van zijn brief staat: ‘Ondanks het feit, dat het bestaande gebouwtje geen monumentale status geniet, heeft het lokale cultuurhistorische waarde. Omwonenden stellen voor om het gebouw in fysieke vorm, dan wel de herinnering eraan, te behouden zijn het demonteren van het gebouw en het elders op te bouwen, of een gedenkteken (informatiebordje, of gedenksteen) op de locatie op te richten. Hierover is reeds contact met enkele betrokken inwoners. Uiteraard zou e.e.a. met goedkeuring van de eigenaar moeten plaatsvinden. We zullen een nader onderzoek door deskundigen laten verrichten naar de cultuurhistorische waarde van het gebouw, en naar aanleiding hiervan de mogelijkheden ten behoeve van behoud bezien.'

(Foto Amstelveenweb.com - 2017)

Mevrouw Mart Benders tijdens haar inspraak van de Commissie B en S in de raadzaal van de gemeente Amstelveen

Mevrouw Mart Benders was één van de insprekers tijdens de vergadering van B en S op 29 november 2017 en benadrukte hoe belangrijk het is om nog een klein stukje historie van Amstelveen uit de Tweede Wereldoorlog te behouden. Zij vertelde nogmaals haar verhaal, dat ze op 4 mei 2017 in het kader van 'Open Joodse Huizen en Huizen van verzet' van de familie Heidenheim. ‘De familie Heidenheim woonde in de Margriete van Clevelaan nummer 10 tot 1942. Zij waren uit Duitsland gevlucht voor het toenemende antisemitisme daar. Tijdens de Duitse bezetting in 1942 moesten ze als joden naar Amsterdam verhuizen, omdat alle joden bij elkaar moesten gaan wonen om hun  transport naar Westerbork te vergemakkelijken. Ze waren intieme vrienden van mijn ouders en hadden hier een bloeiend sociaal leven.’


(Foto Amstelveenweb.com - 2017)

Het houten gebouw aan Randwijcklaan 13 in Amstelveen met een lange historie

‘Hun zoon Dieter, 17 jaar, zat op school, en zat op de roeiclub Poseidon, vader was een jurist en moeder speelde piano. Zij voelden zich in het geestelijke klimaat van Holland helemaal thuis.’ Benders vervolgt: 'Mijn ouders waren politiek zeer bewust en zagen de problemen aankomen. Mijn vader heeft Dieter na de capitulatie op 14 mei 1940 bezworen, dat hij moest vluchten en heeft voor elkaar gekregen, dat Dieter naar IJmuiden is gefietst. Daar is het hem gelukt om in een roeiboot te komen. Na 6 dagen zonder eten, met bijna geen water en zonder kompas, werd hij door een Engelse torpedojager opgepikt. Uiteindelijk is hij in Canada terechtgekomen, waar hij zijn leven heeft kunnen voortzetten en een gezin heeft gekregen. Zijn ouders verging het slechter. Hoewel mijn vader het echtpaar een onderduikadres kon verschaffen (en deze activiteiten hebben hem later het leven gekost) wilden zij er geen gebruik van maken. Zij vonden zich er te joods uitzien en wilden hun gastheren niet in gevaar brengen. Zij hebben de gang naar de gaskamers moeten maken (re-emigratie noemden de Duitsers dat) en er is geen spoor meer van ze te vinden. Ik zal u niet vermoeien met de administratieve ellende die het hun zoon heeft gekost om de ouders officieel doodverklaard te krijgen.'



Waarom dit verhaal? 'Over het leven van deze familie heb ik een uitgebreid archief. (Eventueel ter inzage.) Dit is een essentieel onderdeel van de geschiedenis van Amstelveen. Gelukkig weten we veel van de geschiedenis door het boek van Tini Visser, maar van het joodse leven in Amstelveen is te weinig te vinden. De verdwenen joden staan ook nergens als zodanig vermeld, alsof er niks gebeurd is. En er IS wat gebeurd. De joodse kinderen moesten van de gewone lagere school af en er werd een joods schooltje voor ze gesticht in het gebouwtje aan de Randwijcklaan, dat afgebroken dreigt te worden. De joodse raad heeft er gezeteld, toen de deportaties begonnen. Joden moesten zich daar verzamelen, het was de Hollandse Schouwburg (ik hoop, dat dit u wat zegt) maar dan in het klein. Zij werden, begeleid door Amstelveense politie en de NSB burgemeester (Ir Samuel David Johannes Westendorff red.), naar de halte Kalfjeslaan gebracht voor verder transport. Burgemeester Haspels weigerde dat te doen en moest aftreden. Ik denk, dat dit deel van de Amstelveense geschiedenis bij de meeste Amstelveners onbekend is. Belangstelling voor de geschiedenis van de oorlog in Amstelveen is hier wel, maar er zijn weinig materiele herinneringen aan die uitzonderlijke tijd behalve de bunker.'


(Bron DB.nl - 2017)

Johan Benders (1907-1943) in de jaren 1930, toen hij leraar Nederlands en Geschiedenis was aan het Amsterdams Lyceum, die veel joodse mensen heeft geholpen te vluchten. Hij werd verraden en gearresteerd. Johan Benders heeft helaas zijn jongste dochter Mart nooit gekend. In Amstelveen werd na de oorlog een straat naar Johan Benders vernoemd, de Benderslaan


'Ik denk aan de familie Heidenheim die zo blij was, dat ze hier hun toevlucht hadden gevonden en die volop deelnamen aan het sociale leven. Op zaterdag hoefden ze maar 200 meter te lopen om naar hun kleine synagoge in de Randwijcklaan te gaan. Dit gebouwtje is door zijn geschiedenis essentieel voor de cultuurhistorie van Amstelveen, daar weegt de prijs van een nieuwbouwhuis niet tegenop. Er is al zo weinig over. Het beeld wordt wrang als je bedenkt, dat Amstelveen de bunker, als overblijfsel van de Duitse bezetting, wil behouden. Daar ben ik het overigens helemaal mee eens. Maar het zou een verkeerd signaal zijn als Amstelveen de bunker koestert en het sjoeltje opoffert aan een duur woonhuis. Alsof er nooit wat gebeurd was. Ken en gedenk uw geschiedenis.'


(Foto Amstelveenweb.com - 2017)

Bert de Pijper fractievoorzitter van ChristenUnie-Amstelveen tijdens de commissievergadering B en S op 29 november 2017


Vanuit de commissie kwamen slechts twee reacties en commissielid Bert de Pijper van ChristenUnie-Amstelveen vroeg aan mevrouw Benders, of ze het verplaatsen van het gebouw een goed idee vond. Ook al staat het gebouw dan niet op de originele locatie, voor het bewaren van een belangrijke deel van de oorlogsgeschiedenis van Amstelveen is het wel van grote betekenis. Mevrouw Benders vond het idee eigenlijk niet slecht, maar het overviel haar, dus daar zou ze nog wel over na willen denken. Het is nu afwachten wat de gemeente met de huidige eigenaar gaat bespreken en of er nog aan inwoners van Amstelveen wordt gevraagd hoe zij erover denken.

Sjoel? Een synagoge, ook gespeld als synagoge (uitgesproken / sɪnəɡɒɡ /; uit het Grieks συναγωγή, synagogē, 'vergadering', Hebreeuws: בית כנסת bet kenesset, 'huis van vergadering' of בית תפילה bet tefila, 'huis van gebed', shול sjul , אסנוגה esnoga, of קהל kahal), is een Joods huis van gebed. Een andere naam voor synagoge, die vooral door Asjkenazische Joden wordt gebruikt, is sjoel, ook wel geschreven als shul. Asjkenazische Joden zijn een Joodse diasporabevolking die rond het einde van het eerste millennium als een aparte gemeenschap in het Heilige Roomse Rijk een joodse bevolking heeft gevormd.

Lees ook het verhaal: Wie was Gerrit Kouwenaars drs van schaffelaar?