Pfizergate?

Pfizergate verwijst naar een schandaal, waarbij de voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen en het Amerikaanse farmaceutische bedrijf Pfizer betrokken waren over de inkoop van COVID-19-vaccins. De controverse draait om het gebrek aan transparantie in de communicatie- en onderhandelingsprocessen voor de inkoop van een aanzienlijk aantal vaccindoses tijdens de COVID-19-pandemie.

Achtergrond en eerste onthulling. In februari 2021 verslechterde de situatie in de Europese Unie als gevolg van de pandemie, terwijl de lockdown voortduurde, mensen bleven sterven en de grootste vaccinleverancier van de unie, AstraZeneca, productieproblemen had, wat leidde tot een tekort aan doses. Kort daarna werd aangekondigd dat de EU op het punt stond een deal te tekenen met Pfizer ter waarde van € 35 miljard om 900 miljoen doses van het Pfizer-BioNTech COVID-19-vaccin te leveren tot 2023, met nog eens 900 miljoen doses beschikbaar voor aankoop.

(Foto © EU/Dati Bendo - 2024)

Ursula von der Leyen voorzitter van de EU Commissie op 18 april 2024 in Brussel
Op 28 april 2021, toen de deal bijna rond was, meldde The New York Times dat Ursula von der Leyen de deal persoonlijk had onderhandeld via een reeks sms-berichten en telefoontjes met Pfizer-CEO Albert Bourla, die ze beschreef als "een opvallende combinatie van politieke overleving en zakelijke drukte".

Onderzoeken en reacties. De Duitse nieuwswebsite Netzpolitik.org heeft in de zomer van 2021 om toegang tot deze berichten gevraagd, maar het verzoek werd afgewezen. Daarna wendden ze zich tot de Europese Ombudsman, Emily O'Reilly, die op 16 september een onderzoek opende. Ook haar werd de toegang tot de berichten geweigerd, waarbij de Commissie beweerde dat ze niet verplicht waren de berichten te bewaren. Deze uitspraken leidden ertoe dat de Ombudsman in januari 2022 een klacht indiende, waarin ze hen beschuldigde van wanbeheer en de EU-uitvoerende macht aanspoorde om "een grondiger onderzoek naar relevante berichten uit te voeren". Als reactie hierop zei EU-commissaris voor Transparantie Věra Jourová dat het zoeken naar sms-berichten tussen Von der Leyen en Bourla "geen resultaten opleverde". Ten slotte bekritiseerde de Ombudsman op 12 juli 2022 de Commissie ernstig en bevestigde tegen die achtergrond haar bevinding van wanbeheer.

Later, in oktober, bevestigde het Europees Openbaar Ministerie (EPPO), een onafhankelijk EU-orgaan dat verantwoordelijk is voor het onderzoeken en vervolgen van financiële misdrijven, uitzonderlijk dat het een lopend onderzoek had naar de verwerving van COVID-19-vaccins in de Europese Unie. In dezelfde maand verklaarde vicevoorzitter van de Commissie Margaritis Schinas ter verdediging van de Commissie dat "de behandeling van dit verzoek om toegang tot documenten de betreurenswaardige indruk wekt van een EU-instelling die niet bereid is om open te staan voor zaken van aanzienlijk openbaar belang", en voegde eraan toe dat "niemand de complexiteit van deze contracten kan onderhandelen, via sms of alleen. Dit was een zeer goed gestructureerde procedure tussen de lidstaten en de Commissie".


(Bron Pfizer - 2021)

Albert Bourla (1961) voorzitter en Chief Executive Officer van Pfizer

In januari 2023 stelden wetgevers in de speciale commissie COVID-19 van het Parlement voor om Von der Leyen uit te nodigen om vragen over het contract te beantwoorden. In februari weigerde de Conferentie van voorzitters van het Europees Parlement echter het verzoek om een openbare ondervraging te houden. In plaats daarvan besloten ze Von der Leyen te vragen om op enig moment in de toekomst privé vragen te beantwoorden.

Juridische acties en institutionele reacties. In april 2023 spande Frédéric Baldan, een Belgische lobbyist die gespecialiseerd is in de handelsrelatie tussen de EU en China, een rechtszaak aan tegen Von der Leyen bij een rechtbank in Luik, waarin hij haar beschuldigde van het aanmatigen van officiële bevoegdheden, het vernietigen van openbare documenten, het nastreven van illegale belangen en het plegen van corruptie, en het schaden van de overheidsfinanciën van zijn land. Kort daarna werd Baldans lobbyistenaccreditatie ingetrokken door het Europees Parlement.


(Foto Nicolas Landemard/© European Union - 2023)

Vĕra Jourová (1964) een Tsjechische politica, zakenvrouw en advocate en vicevoorzitter van de Europese Commissie belast met Waarden en Transparantie
Begin mei 2024, een paar dagen voordat de hoorzitting in Luik zou plaatsvinden, bezocht Baldans advocaat, Diane Protat, de kantoren van het EPPO in Brussel en Luxemburg om een kopie van het dossier op te vragen, maar haar werd verteld dat er geen dergelijk dossier was en de beveiliging werd op haar afgeroepen. Een paar dagen later werd gemeld dat Hongarije en Polen zich bij de rechtszaak hadden aangesloten. Tegen het einde van de maand verzocht de eiser de Europese Volkspartij om "de kandidatuur van mevrouw Von der Leyen voor de functie van voorzitter van de Europese Commissie in te trekken" en om "iedereen te verbieden de kandidatuur van mevrouw Von der Leyen in te dienen voor de functie van voorzitter van de Europese Commissie of voor een andere functie binnen de Europese instellingen, zolang zij het onderwerp is van een strafrechtelijke procedure".

De centrale kwestie in deze zaak is of burgers toegang moeten hebben tot documenten, waaronder vluchtige digitale berichten, die integraal deel uitmaken van besluitvormingsprocessen. Deze uitspraak zou een precedent kunnen scheppen voor transparantie binnen de EU, aangezien het Europese Hof van Justitie zou moeten verduidelijken wat een document is waar burgers toegang toe kunnen vragen.

Er is ook gesuggereerd dat een gunstige uitspraak wetgevers ertoe zou kunnen aanzetten maatregelen te implementeren om te voorkomen dat hooggeplaatste EU-politici hun tekstberichten volledig openbaar moeten maken. De term "Pfizergate" werd ook gebruikt nadat een rapport van het British Medical Journal zorgen uitte over de integriteit van de gegevens en het toezicht door de toezichthouders op de proeven met het Pfizer-vaccin.