6de Indie-Lezing 'En toen stond ik er alleen voor'

De 6de Indië-Lezing op 11 maart 2017 in Theater van het Woord op de hoogste etage van de prachtige bibliotheek in Amsterdam werd een bijzondere en indrukwekkende middag. Respect voor al die moedige en liefdevolle Vrouwen die buiten en binnen de kampen, zo goed en zo kwaad als het ging, het beste ervan wisten te maken ... voor zichzelf en voor hun kinderen! Ervaringskennis met verhalen, wetenschappelijke kennis en culturele ontmoetingen gingen hand in hand. De toegewijde sfeer raakte ruim 200 bezoekers aan van hart tot hart. Bezoekers van heinde en verre, vanuit regio Amsterdam-Amstelland tot aan de landelijke grensgebieden, waren naar de lezing gekomen. De middag stond in het teken van de vrouwen die binnen en buiten de kampen verbleven tijdens de Japanse bezetting van Nederlands-Indië.

Hoogleraar van het Indisch Herinneringscentrum Remco Raben verduidelijkte hun positie, die 75 jaar geleden plotsklaps ontstond, en verbond daarmee historisch besef met inzichtelijke kennis. Als onderzoeker van koloniale en postkoloniale literatuur- en cultuurgeschiedenis bleek hij in staat om een brug te bouwen tussen de analytisch fragmentarische historie en de ervaringsverhalen van de vrouwen. Aan de hand van de weinig emanciperende werking van de oorlog toonde hij ons de vrouw/moeder van diverse herkomsten met raciale ervaringen; in en buiten de kampen en erna in de extreem gewelddadige Bersiaptijd. Haar cultureel beschermende functie naar het kind toe dwingt diepe bewondering af en maakt koloniale geschiedenis tot voortdurend moreel appèl.

Singersongwriter Robin Block droeg als 3de generatie op inspirerende wijze eigen gedichten voor. Zijn woordkracht droeg wezenlijk bij aan de bewogen sfeer in de zaal. Eén ervan werd speciaal voor deze lezing gemaakt:

Samudra

De trilling van de gong klinkt langer

dan de zucht van bleke meesters.

De eeuw rekt uit over een gekromde rug en recht zich.

De geest van mijn voorvaderen rolt weer over mijn tong

en ik knikkebol in een rotanstoel.

Ik proef rambutan, tabak, de smaak van hun gebeden.

Ik knik waar ook zij zouden zwijgen.

Ik wijs de oceaan aan en luister: Samudra.

Zie je hoe de zon zich verplaatst – in repen -,

door de bamboerasters een gezicht uittekent?

Hoe fel het kleurt om moeders jukbeenderen heen?

Er licht een kaart op in mijn huid,

een brandmerk van toekomstige dwalingen.

Inboedel en bloed worden gescheiden.

Ik zoek je eerst in het hart en dan pas in archieven.

Witte bloem. Kalme zon. Zachte ogen.

Moeder, snuif nog één keer in mijn hals,

voordat de boot zich losscheurt van de volgestroomde kade.

Roep nog iets onverstaanbaars: mijn naam.

Zo lang als ik kijk. Zolang als ik kijk, zal je blijven zwaaien.

(Foto Kees Willems - 2017)

Singer-songwriter Robin Block


(Foto Kees Willems - 2017)

Wetenschapper Remco Raben


(Foto Kees Willems - 2017)

Ine Stoltenborgh en presentator Youetta de Jager

Er werden fragmenten getoond uit de documentaire Buitenkampers, Boekan main - boekan main. Deze film vertelt het verhaal van de Indische Nederlanders die tijdens de Japanse bezetting buiten de kampen bleven (regie: Hetty Naaijkens-Retel Helmrich, producent: Holland Harbour). De specifieke feiten van het leven onder die omstandigheden werden belicht op het podium aan de gesprekstafel van presentator Youetta de Jager met haar gasten Wanda Pelt en de 88-jarige tante van Wanda: Ine Stoltenborgh.

Onder het motto ‘Delen is helen’ toonde Wanda als 2de generatie door te vertellen aan de hand van ontroerende foto’s uit het familie-album, hoe geleidelijk aan zij tot het inzicht kwam hoe haar moeder, vader, familieleden de oorlog hadden overleefd. Het Indische Zwijgen van de 1e generatie, de gruwelijkheden van de oorlog verzwijgen om je kinderen een goed leven te kunnen bezorgen, overkwam ook haar. Later werd er meer over gesproken, ontwikkelde zich meer begrip en werd historisch besef aangevoeld. Ine Stoltenborgh vertelde super spannend over super verdrietigheden. “Als ik vertel, herbeleef ik, weet je…”  De tranen komen, de lieve lach van mededogen verbindt menselijkheid van hart tot hart, de stiltes bewogen het blikveld naar binnen ... Het moment dat in één ogenblik tijd vader mee moest en toen was het gezin alleen. Toch vertrouwen behouden door moeders heldenmoed. Dan de scène in haar verhaal beluisteren, dat er na vreselijke jaren even plotsklaps een man aan kwam … stilte … en toen stond haar moeder er niet meer alleen voor: daar was vader!

Tot boven in de zaal de stilte vullend klonk het Vrouwenkoor Malle Babbe o.l.v. dirigent Leny van Schaik met haar boodschap van liefde en vrede als een geschenk uit de hemel. Het stemmenorkest sloot af met een aantal liederen, waaronder de ‘Song of Survival’, van de vrouwen in een Japans interneringskamp op Sumatra. De muziek werd in het kamp geschreven op vodjes papier, meestal met potlood en zo klein mogelijk, om papier te sparen vanuit herinnering.


(Foto Kees Willems - 2017)

Het organisatieteam van de lezing


(Foto Kees Willems - 2017)

Wanda Pelt


(Foto Kees Willems - 2017)

Stemmenkoor Malle Babbe

De bedoeling was om originele muziekstukken bijeen te brengen die hen zouden bemoedigen, misschien wat schoonheid en gevoel van menselijke waardigheid zouden brengen. Het vrouwenkamp bestond uit Nederlandse onderwijzeressen, nonnen, echtgenotes en kinderen van koloniale ambtenaren, planters en employees van oliemaatschappijen. Het zingen tussen de kakkerlakken, ratten, bedwantsen, luizen en de stank van latrines gaf hen dit gevoel terug. Ook in deze theaterzaal anno 2017 klonken de stemmen eensgezind en welluidend.

Presentator Youetta de Jager (zij was jarig op deze zaterdag!) kan met de organisatoren op een geslaagde lezing terugblikken. Stil staan bij wat het betekent om er plotseling 'alleen' voor te staan voor een moeder, is nodig om het ware leed en de moed van deze vrouwen te kunnen onderkennen en erkennen. Het hartelijk applaus en de vele handdrukken van de bezoekers spraken voor zichzelf. Gelukkig voor degenen die niet konden komen dat een succesvolle livestream video hen verbond met het theater. Cor van Drongelen bood namens de organisatie een bloemenhulde aan allen die hadden bijgedragen. De Indië-lezing is een initiatief van Stichting 4/5 mei Comité Amsterdam Zuidoost en wordt georganiseerd in samenwerking met het Indisch Herinneringscentrum, Stichting gastdocenten WO II werkgroep Zuid-Oost Azië en gefaciliteerd door de Openbare Bibliotheek Amsterdam. Het afscheidslied W'll meet again werd samen met Malle Babbe Koor voluit meegezongen: Tot volgend jaar!