Actieve openbaarheid is de sleutel tot vertrouwen in democratie

Transparante besluitvorming en (actieve) openbaarheid zijn noodzakelijk om nieuwe verbindingen te leggen tussen het politieke bestuur en burgers. Veel meer, dan tot nu toe moet het accent liggen op actief openbaar en toegankelijk maken van overheidsinformatie.

Maatschappelijke ontwikkelingen vragen daarom en technologische ontwikkelingen maken het mogelijk. Het nieuwe openbaarheidsregime moet worden vastgelegd in een Wet op de overheidscommunicatie.

(Foto Amstelveenweb.com - 2012)

Het transparante raadhuis van de gemeente Amstelveen, weliswaar in Photoshop

Dat betoogt de Raad voor het openbaar bestuur in zijn advies 'Gij zult openbaar maken. Naar een volwassen omgang met overheidsinformatie'. In het advies staat de vraag centraal, op welke wijze openbaarheid van bestuur kan bijdragen aan de legitimiteit van en het vertrouwen in het openbaar bestuur.

Het antwoord daarop luidt door het systematisch actief openbaar maken van alle informatie, waarover de overheid beschikt en waarvoor geen geheimhoudingsplicht geldt. Zo kunnen burgers zicht krijgen op de werking van overheden en kunnen zij ook volwaardig participeren in het publieke domein.

De Raad analyseert maatschappelijke en technologische ontwikkelingen en komt tot de conclusie, dat de Wet openbaarheid van bestuur aan een grondige herziening toe is. De Raad wil een stap verder gaan en stelt voor, dat in de nieuwe kabinetsperiode een Wet op de overheidscommunicatie tot stand komt die als vertrekpunt de plicht tot actieve openbaarmaking van overheidsinformatie heeft.

Meer actieve openbaarmaking zal ook leiden tot minder verzoeken om openbaarmaking (de huidige 'Wob-verzoeken'. Wel vindt de Raad dat misbruik van verzoeken tot openbaarmaking moet worden tegengegaan, maar dit mag nooit leiden tot een inperking van de plicht tot openbaarmaking. In de nieuwe wet moeten ook de randvoorwaarden voor actieve overheidscommunicatie worden vastgelegd, zoals vindbaarheid, toegankelijkheid en begrijpelijkheid van informatie.

Alle beschikbare overheidsinformatie zal in alle fasen van het beleidsproces in principe online beschikbaar moeten zijn. Voor het publiek kan de informatie toegankelijk worden gemaakt door een activiteitenindex gebaseerd op de beleidsagenda van het bestuur.

Ook vanuit het bestuur in de richting van de volksvertegenwoordiging moet actieve openbaarmaking meer dan tot nu toe het uitgangspunt zijn. Dit is ook voor burgers van belang om zich een oordeel te kunnen vormen. Deze informatie hoort geen onderdeel te zijn van het politieke spel. Transparantie is een waarde op zich. Het is belangrijk, dat iedereen kennis kan nemen van feitelijke informatie, beleidsalternatieven, ambtelijke adviezen en de afwegingen die uiteindelijk zijn gemaakt

Als de (in)formatie plaatsvindt in opdracht van de Kamer en niet van het staatshoofd, biedt dat kansen voor meer transparantie zowel wat het proces betreft als de inbreng van de fracties. Wel vraagt naar het oordeel van de Raad het feit, dat de Kamer zelf de leiding in het proces neemt nadrukkelijk aandacht voor de procedurele zorgvuldigheid. Dat betekent dat bij elke stap in het proces de Kamer in het openbaar zou moeten discussiëren en politieke conclusies trekken.

De commissie-Biesheuvel concludeerde al in 1970, dat een open houding, een cultuur van openheid, wellicht belangrijker is dan de formalisering van openbaarmaking. Dat geldt ook vandaag de dag nog. Niet-openbaarheid moet de uitzondering zijn. Daarvan moeten bestuurders en ambtenaren opnieuw worden doordrongen.