Bijlage Kredietcrisis Amstelveen 2008

1.Inleiding

Woensdag 8 oktober 2008 laat op de middag is het college geïnformeerd over het feit dat de gemeente Amstelveen voor in totaal € 14,9 mln. deposito’s bezit bij de in problemen geraakte, inmiddels genationaliseerde IJslandse Landsbanki. In het zwartste scenario kan dit betekenen dat de gemeente € 14,9 mln. kwijtraakt. Het college heeft daarop een aantal vraagstellingen geformuleerd en opdrachten uitgezet. In deze notitie wordt met de kennis van nu (maandag middag 13 oktober 2008) de stand van zaken op dat gebied weergegeven.

2.Uitgezette middelen en de procedure uitzetten van gelden

De gemeente Amstelveen heeft (naast enkele geringe rekening-couranttegoeden) per 9 oktober 2008 voor 90 miljoen euro uitstaan bij 5 partijen:

(Gemeente Amstelveen - 2008)

Tabel uitstaande rekening-couranten van de Gemeente Amstelveen in oktober 2008

BCM (100% dochter BNG heeft een portefeuille met beleggingen die uitstaan bij partijen met een rating vanaf A t/m AAA

De juridische basis voor het uitzetten van gelden is voor overheden geregeld in de wet Fido (Financiering Decentrale Overheden). Daarin zijn de kaders vastgelegd waarbinnen decentrale overheden kunnen handelen.

Naast de wet Fido is in de gemeentewet, artikel 212, opgenomen dat gemeenten dienen te beschikken over een verordening waarin de uitgangspunten voor het financiële beleid, alsmede voor het financiële beheer en voor de inrichting van de financiële organisatie in vastgelegd zijn.

Lid 2 van ditzelfde artikel 212 schrijft onder meer voor dat de gemeentelijke verordening in ieder geval dient te bevatten: "regels inzake de algemene doelstellingen en de te hanteren richtlijnen en limieten van de financieringsfunctie, alsmede inzake de administratieve organisatie van de financieringsfunctie, daaronder begrepen taken en bevoegdheden, de verantwoordingsrelaties en de bijbehorende informatievoorziening".

De regels in de verordening mogen uiteraard de kaders van de wet Fido niet te buiten gaan.

De gemeente Amstelveen heeft de eisen van artikel 212 vervat in de 'Financiële verordening gemeente Amstelveen', welke laatst gewijzigd is in december 2006 (zie ook wijziging maximumbedrag BNG via raadsbesluit 2007/39). In artikel 10 van deze verordening is de financieringsfunctie uitgewerkt. Op grond van lid 4 van dit artikel is de verdere beheersinondergebracht in het treasurystatuut, dat in 2004 vastgesteld is door het college van B&W en ter informatie is aangeboden aan de raadscommissie ABM.

Tot slot is relevant te melden dat m.i.v. 2007 de uitoefening van de treasuryfunctie in het kader van de rechtmatigheid wordt getoetst middels een interne audit.

In de “financiële verordening gemeente Amstelveen” van december 2006 heeft de raad de regels uiteengezet voor onder andere het uitzetten van gelden.

Meer specifiek staat in artikel 10  financieringsfunctie lid 2 dat;

-het college het uitzetten van overtollige gelden uitsluitend mag doen bij een financiële instelling die minimaal over een A-rating beschikt van een gezaghebbende rating agency

-bij financiële instellingen met een AAA rating kan per instelling inclusief dochters maximaal € 25 mln. worden uitgezet en bij een instelling met een AAA rating maximaal € 50 mln.

-uit te zetten gelden met een looptijd tussen de één en vier jaar kunnen uitsluitend bij een financiële instelling met ten minste een AA rating worden ondergebracht

-uit te zetten middelen met een looptijd langer dan vier jaar kunnen alleen bij een instelling met een AAA rating worden ondergebracht.

Via raadsvoorstel 39 is in mei in 2007 voor de BNG (AAA rating) een uitzondering gemaakt: hier mag maximaal 100 miljoen euro worden belegd.

In het treasury statuut is vastgelegd dat bij het uitzetten van middelen aan tenminste drie partijen offerte (een bieding) wordt gevraagd. Van de biedende partijen maakt de BNG overigens altijd onderdeel uit. Dit is contractueel vastgelegd ter compensatie van de door hen geboden diensten op rekening-courantgebied.

De aanbiedingen worden op rendement en kredietwaardigheid van de debiteur beoordeeld door teamleider betalingsverkeer, een senior financiële adviseur en hoofd middelenbeheer. Hiervan wordt een kort verslag gemaakt door de teamleider betalingsverkeer. Op verzoek van de accountant maakt de teamleider betalingsverkeer daarnaast ook een kwartaaloverzicht van alle gedane transacties. Dit overzicht wordt ondertekend door het hoofd middelenbeheer.

De afgelopen 1,5 jaar is de praktijk dat de RABO en de BNG lagere rentevergoedingen bieden dan bijvoorbeeld ING, FORTIS en partijen die door een makelaar uit de onderhandse markt worden aangeboden (o.a. Landsbanki, Leaseplan, SNS). Voor het kortstondig uitzetten verwijst de BNG regelmatig naar haar dochtermaatschappij BCM. Zoals uit bovenstaand overzicht blijkt heeft die ook diverse keren het hoogste tarief geboden.

Bij het uitzetten via een makelaar wordt altijd duidelijk aangegeven dat de financiële instelling minimaal over een A rating moet beschikken.

3.Overzicht van transacties met Landsbanki

In de toelichting op de balans van de programmarekening 2007 duikt de naam Landsbanki voor het eerst in de verantwoordingsstukken van de gemeente op. Pagina 129 vermeldt onder kortlopende uitgezette leningen dat bij  Landsbanki € 12 mln. is uitgezet.

Onderstaand in chronologische volgorde de transacties die de gemeente met Landsbanki, heeft gedaan. Landsbanki bood bij deze transacties de hoogste rentevergoeding

€ 12 mln.; gestort 17 juli 2007; terugontvangen 17 juli 2008

€ 4 mln.; gestort 20 februari 2008; terugontvangen 20 maart 2008

€ 4 mln.; gestort 20 maart 2008; terugontvangen 21 april 2008

€ 4 mln.; gestort 21 april 2008; terugontvangen 21 mei 2008

€ 3,4 mln.; gestort 2 juni 2008; vervaldatum 2 januari 2009

€ 7 mln.; gestort 19 juni 2008; vervaldatum 19 september 2008 (€ 7 mln. terug op 19 september en voor één week uitgezet ad € 3,5 mln. die op 26 september is terugontvangen; de overige € 3,5 mln. is uitgezet tot 20 oktober 2008)

€ 8 mln.; gestort 17 juli 2008; vervaldatum 19 januari 2009

4.Uitgezette acties en stand van zaken

In de collegevergaderingen van 9 en 10 oktober 2008 is een aantal concrete acties en vraagstellingen geformuleerd. Hierna volgend de stand van zaken.

Extern onderzoek

Met de heer ter Wolde van BING (Bureau Integriteit Nederlandse Gemeenten) is contact gelegd voor het verrichten van een extern onderzoek waarbij de volgende onderzoeksvragen relevant zijn;

-Zijn bij het liquiditeiten beheer bij het aangaan van de deposito’s de geldende voorschriften en afspraken nageleefd*

-Heeft er voorafgaand aan het aangaan van de deposito’s een risico afweging plaatsgevonden

-Is er sprake geweest van voldoende risicospreiding

-Waren er nadien signalen dat er sprake was van een verhoging van het risico. Zo ja, zijn die signalen onderkend

-Is over het besluit om deposito’s te plaatsen bij een buitenlandse bank en over de mogelijke risico’s daarvan gecommuniceerd met leidinggevenden c.q. met bestuur

*Omdat deze vraagstelling onderdeel uitmaakt van de rechtmatigheidverklaring bij de jaarrekening is onze huisaccountant gevraagd een rechtmatigheidverklaring te geven met betrekking tot de uitvoering/toepassing van het treasurystatuut in z’n algemeenheid en de handelswijze bij de drie bij Landsbanki uitgezette deposito’s in het bijzonder.

De externe adviseur zal het onderzoek 23 oktober 2008 afronden. De volgende dag zal het rapport aan de gemeenteraad ter beschikking kunnen worden gesteld.

Contact en afspraken provinciaal toezichthouder

Met de provincie Noord Holland is ambtelijk met de heren van der Vlis en Timmers, vrijdag 10 oktober in Haarlem gesproken. Het volgende is daarbij afgesproken;

De provincie heeft bij transparantie over de ontstane situatie geen problemen met een reguliere begrotingsbehandeling

Mocht uiteindelijk blijken dat de bij Landsbanki ondergebrachte deposito’s niet of slechts in

geringe mate terugkomen, zullen bij de behandeling van de Kadernota 2010 (zomer 2009) voorstellen tot het inpassen van de financiële consequenties in de meerjarenbegroting worden voorgelegd.

Inwinnen nadere informatie over LeasePlan

LeasePlan is wereldwijd  één van de leidende spelers op het gebied van voertuigen en wagenbeheer. Wereldwijd werken er 6.000 medewerkers en zijn 1.2 mln. voertuigen in beheer. LeasePlan staat onder toezicht van de Nederlandse Bank. Volkswagen is voor 50% eigenaar van de onderneming.

Bij LeasePlan is een deposito van € 4 mln. ondergebracht met een looptijd tot 3 juli 2009. Omdat Leaseplan in tegenstelling tot Rabo en BNG niet over de hoogste creditrating AAA beschikt wordt nadere info omtrent (o.a. de solvabiliteit/kredietwaardigheid) Leaseplan ingewonnen. Het bezitten van een A rating lijkt immers geen absolute garantie meer voor voldoende solvabiliteit/kredietwaardigheid. Het college heeft daarom advies gevraagd over het al dan niet tussentijds beëindigen van de overeenkomst met Leaseplan.

Het tussentijds beëindigen van de overeenkomst met LeasePlan kan alleen met instemming van beide partijen. Met betrekking tot het eventueel vervroegd door LeasePlan aflossen van het deposito is door het Nederlandse hoofdkantoor (10 oktober) op voorhand afwijzend gereageerd.

5.Context

Vrijdag 10 oktober 2008 blijkt dat de ministeries van Financiën en BZK de gevolgen van de kredietcrisis voor lokale overheden en provincies in beeld (gaan) brengen. De uitzettingen van gemeenten zijn daarbij vanzelfsprekend van belang. Naar aanleiding van deze vraag is BZK dit weekend per e-mail o.a. het volgende gevraagd; wanneer worden de resultaten van het onderzoek gecommuniceerd, welke stappen worden er (inter)nationaal gezet tot het veiligstellen van de tegoeden van lokale overheden; worden de tegoeden indien nodig door de Nederlandse staat, of in een groter internationaal verband gegarandeerd.

Uit informatie die wij zelf hebben gekregen van onze financiële tussenpersoon blijkt dat alleen al bij een met Landsbanki gesloten transactie van in totaal € 58 mln. waar onze deposito van € 3,5 mln. onderdeel van is, door 10 andere gemeenten is deelgenomen. Afgelopen weekend heeft de gemeente Asten bevestigd dat deze bij Landsbanki een deposito van € 1 mln. heeft uitstaan. Vandaag, maandag 13 oktober bevestigen de gemeenten Goes (€ 12 mln.) en Zundert (€ 2,5 mln.) dat zij deposito’s bij IJslandse banken hebben uitstaan. 

In Groot Brittannië blijkt dat de publieke sector hele forse bedragen bij het IJslandse bankwezen heeft ondergebracht. In de landelijke wordt gesproken over vele tientallen Britse gemeenten en instellingen als Scotland Yard en Londense metro die voor in totaal méér dan € 1 miljard aan deposito’s op IJsland hebben uitstaan.

6.Betekenis voor gemeentelijke financiële positie

Het is nog onduidelijk of en voor hoeveel de gemeente financiële schade leidt. Wanneer we uitgaan van het zwartste scenario, dat wil zeggen een verlies van € 14,9, het volgende.

In de programmabegroting 2009 wordt uitgebreid stilgestaan bij het toegenomen risicoprofiel van de gemeente en de weerstandscapaciteit die de gemeente heeft om tegenvallers/calamiteiten op te kunnen vangen. De risicobuffer/weerstandbuffer van de gemeente is de algemene reserve. Ingeval zich calamiteiten voordoen zal de algemene reserve als eerste worden aangesproken om de calamiteit in financiële zin het hoofd te bieden.

Het meerjarenperspectief van de algemene reserve ontwikkeling wordt op pagina 116 van de programmabegroting 2009 geschetst. De algemene reserves worden in 2009 geraamd op € 33,5 mln., oplopend naar € 54,8 mln. in 2013. De verwachte toename heeft met name betrekking op verwachte winsten uit grondexploitaties. Zoals de begroting aangeeft moet de bufferfunctie van de algemene reserve worden bezien in relatie tot het actuele risico profiel. Zowel in de Kadernota als begroting 2009 komt dit risico profiel nadrukkelijk aan de orde. Naast de ondertunneling A9, de N201 en hoogwaardig OV gaat het inmiddels ook om de wereldwijde economische en financiële turbulenties. In dit kader kan worden vastgesteld dat mochten de deposito’s onverhoopt niet worden terugbetaald de algemene reserve met € 14,9 mln. afneemt en daarmee het weerstandsvermogen van de gemeente.

Het is daarom essentieel, zeker voor de langere termijn de geschetste risico’s scherp in beeld te krijgen en te monitoren en daar adequaat op te sturen. De hardheid en omvang van de aangegane verplichtingen (ondertunneling A9 en N201) en eventuele consequenties van de kredietcrisis op bijvoorbeeld de grondexploitatie resultaten, leiden tot de conclusie dat de maximale financiële spankracht van de gemeente op dit moment is bereikt. Het mogelijke verlies van de € 14,9 mln. zou daarbovenop dan ook een forse tegenvaller zijn.

In dit licht bezien en met inachtneming van mogelijke negatieve gevolgen door de kredietcrisis wordt het belang van de aangekondigde dynamische risicoanalyse zeer manifest, die op grond van deze laatste ontwikkelingen nog niet kon worden afgerond.

De algemene reserve heeft eveneens een financieringsfunctie. Op pagina 139 van de programmabegroting 2009 wordt dit beschreven. Als de algemene reserve met € 15 mln. afneemt komen er minder rente inkomsten binnen. Gezien de huidige marktrenten en de interne rekenrente van de gemeente moet rekening worden gehouden met € 0,9 mln. structureel minder rente inkomsten in de gemeente begroting. Daar tegenover staat dat er op grond van de besluitvorming bij de Kadernota 2009 nog een stelpost herverdeling van structureel € 1 mln. resteert. Deze post is gereserveerd voor integrale afweging bij de bij de Kadernota 2010 (pag. 8 programmabegroting 2009). Tenslotte is in dit verband van belang dat de septembercirculaire een structurele meevaller oplevert € 0,8 mln.

De financiële positie van de gemeente laat het toe om weloverwogen en in de tijd gespreid (uiterlijk bij de Kadernota 2010) oplossingsrichtingen te kiezen indien het zwartste scenario werkelijkheid wordt. 

7.Tussenbalans

Met de kennis van nu is een aantal acties uitgezet en komt successievelijk de nodige informatie beschikbaar. Een aantal acties die de gemeente zelf in de hand heeft zal binnen twee weken tot resultaten kunnen leiden en onderwerp kunnen worden van bestuurlijke verantwoording.

Beantwoording evenwel van de belangrijkste vraagstelling: “Krijgt Amstelveen de drie deposito’s (hoofdsom met rente) geheel of gedeeltelijk terug (van Landsbanki of van een partij die de verplichtingen overneemt) kan echter nog geruime tijd op zich laten wachten.

In beide proposities overigens zal het college van B.& W de raad onverwijld informeren indien zich relevante ontwikkelingen voordoen.