CBS wil de prijsontwikkeling van energie beter in kaart te brengen

De inflatie is momenteel ongekend hoog. Dat komt vooral door de sterk gestegen energieprijzen. De huidige methode om energieprijzen voor consumenten te meten, leidt bij sterk stijgende prijzen tot een overschatting van de inflatie en bij sterk dalende prijzen tot een onderschatting van de inflatie. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) onderzoekt daarom sinds begin 2022 andere methoden, op basis van data van energiemaatschappijen, om de prijsontwikkeling van energie voor consumenten beter in kaart te brengen.

De eerste uitkomsten van dit onderzoek wijzen op een lagere prijsstijging van energie waardoor ook de inflatie lager zou zijn uitgevallen dan de gepubliceerde cijfers van de afgelopen maanden. In de data en de analyses zitten echter nog de nodige onzekerheden. De invoering van een nieuwe methode wordt verwacht medio 2023. Het CBS publiceert maandelijks over de inflatie. Die wordt elke maand gemeten als de stijging van de consumentenprijsindex (CPI) ten opzichte van dezelfde maand in het voorgaande jaar. De CPI geeft het prijsverloop weer van een pakket goederen en diensten zoals dit gemiddeld wordt aangeschaft door de Nederlandse huishoudens. Elke maand worden daarom de prijzen van deze producten waargenomen, zoals die op dat moment worden aangeboden. Dat geldt bijvoorbeeld voor voeding, persoonlijke verzorgingsproducten, hotelovernachtingen, kleding en ook voor energie.

Huidige waarneming energieprijzen. De inflatie is momenteel historisch hoog. Dat is vooral toe te schrijven aan de sterk gestegen energieprijzen. Die prijsstijgingen bepalen momenteel voor meer dan de helft de huidige inflatie. De prijzen van gas en elektriciteit worden elke maand waargenomen op basis van alle nieuwe contracten (zowel vaste als variabele) die dan afgesloten kunnen worden. Lang niet iedereen heeft op hetzelfde moment een nieuw contract, met een nieuwe prijs. Het CBS had echter geen gegevens over hoeveel huishoudens welke contracten op welk moment tegen welke prijs hebben afgesloten.

De prijsinformatie van de huidige methode loopt eigenlijk voor op de gemiddelde prijsontwikkeling van energie voor huishoudens in Nederland. De waarneming van alleen nieuwe contracten zorgt bij stijgende energieprijzen voor een overschatting van de gemiddelde prijsstijging en bij dalende energieprijzen voor een onderschatting. De huidige waarneming van de prijzen van gas- en elektriciteit voldoet goed bij een redelijk stabiele markt, maar bij een volatiele energiemarkt met extreme prijsstijgingen of -dalingen bestaat de behoefte om de methode te verfijnen.

(Bron CBS - 2022)

Prijsontwikkeling gas % verandering t.o.v. een jaar eerder

(Bron CBS - 2022)

Prijsontwikkeling elektriciteit % verandering t.o.v. een jaar eerder

(Bron CBS - 2022)

Inflatie % verandering van de consumentenprijsindex t.o.v. een jaar eerder
Onderzoek naar nieuwe waarneming. Het CBS is daarom begin 2022 een onderzoek begonnen om gedetailleerder te weten te komen tegen welke prijs huishoudens in Nederland elektriciteit en gas kopen. Hierbij wordt ook rekening gehouden met al langer lopende energiecontracten. Daarmee wordt dan beter recht gedaan aan het feit dat er momenteel grote verschillen zijn in de prijzen die huishoudens betalen, vooral tussen nieuwe en al langer lopende contracten. Er zijn veel data ontvangen van een aantal energiemaatschappijen. Deze maatschappijen dekken samen ongeveer 75 procent van alle huishoudens in Nederland waaraan energie wordt geleverd. Het CBS is nog in gesprek met andere energiemaatschappijen om die dekking te vergroten.

De databestanden zijn grotendeels op gedetailleerd niveau geanalyseerd en beoordeeld op kwaliteit. Op dit moment zijn deze data echter nog niet geschikt om in de maandelijkse berekening van de CPI te gebruiken. Met de nieuwe data worden prijzen waargenomen van nieuwe en bestaande contracten. Op basis daarvan is een aantal berekeningsmethoden vergeleken, van traditionele methoden met vaste jaargewichten tot methoden die rekening houden met verschuivingen tussen contracten en energiemaatschappijen. De laatste stap in het onderzoek is de invoering van de nieuwe methode. Verder werkt het CBS aan een onderzoeksrapport waarin de data, methoden, resultaten, impact en afwegingen voor de CPI beschreven staan.

Eerste resultaten van de onderzochte methoden. Uit de eerste resultaten van het onderzoek blijkt dat bij de waarnemingsmethoden op basis van de nieuwe data de prijsstijgingen sinds de herfst van 2021 van gas en elektriciteit significant lager uitvallen dan bij de huidige waarneming van de energieprijzen. Daardoor zou ook de inflatie lager liggen dan gepubliceerd in de afgelopen maanden. De analyses zijn echter gebaseerd op data die nog niet geschikt zijn voor statistische productie en alleen bedoeld om een eerste beeld te krijgen van hoe de prijsontwikkeling van energie en de inflatie eruit hadden kunnen zien met de nieuw verkregen data van energiemaatschappijen.

In de bovenstaande grafieken worden de gepubliceerde prijsontwikkelingen van gas en elektriciteit en de gepubliceerde inflatie weergegeven met de bandbreedte waarbinnen de uitkomsten van de nieuw onderzochte methoden bewegen. De bandbreedte kan per maand verschillen. De grafieken geven een beeld van het onderzoek tot op heden en de resultaten lopen van januari 2021 tot en met augustus 2022. Er zijn nog onvoldoende gegevens om een uitspraak te doen over de maanden daarna.