Code rood voor de mensheid

De klimaatverandering is wijdverspreid, gaat snel en neemt toe, en sommige trends zijn nu onomkeerbaar, althans in het huidige tijdsbestek, volgens het jongste rapport van de Intergouvernementele Werkgroep inzake klimaatverandering Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), waarnaar veel is uitgekeken en dat maandag 9 augustus 2021 is gepubliceerd.

De door de mens veroorzaakte klimaatverandering heeft nu al gevolgen voor vele weer- en klimaatextremen in elke regio van de wereld. Wetenschappers nemen ook veranderingen waar in het hele klimaatsysteem van de aarde: in de atmosfeer, in de oceanen, op ijsschotsen en op het land. Veel van deze veranderingen zijn ongekend, en sommige van de verschuivingen zijn nu al aan de gang, terwijl andere - zoals de voortdurende stijging van de zeespiegel - al eeuwen tot millennia 'onomkeerbaar' zijn, zo waarschuwt het rapport.

Maar er is nog tijd om de klimaatverandering te beperken, zeggen de IPCC-deskundigen. Een sterke en volgehouden vermindering van de uitstoot van kooldioxide (CO2) en andere broeikasgassen zou de luchtkwaliteit snel kunnen verbeteren, en binnen 20 tot 30 jaar zou de temperatuur op aarde zich kunnen stabiliseren.

(Foto Manuel Elias/Wikipedia - 2019)

António Manuel de Oliveira Guterres (geboren op 30 april 1949) is een Portugees politicus en diplomaat in dienst van de 9de secretaris-generaal van de Verenigde Naties. Als lid van de Portugese Socialistische Partij was hij van 1995 tot 2002 premier van Portugal

'Code rood voor de mensheid'. De secretaris-generaal van de VN, António Guterres, zei dat het rapport van de werkgroep niets minder was dan 'een code rood voor de mensheid. De alarmbellen zijn oorverdovend, en het bewijs is onweerlegbaar.' Hij merkte op dat de internationaal overeengekomen drempel van 1,5°C boven het pre-industriële niveau van opwarming van de aarde gevaarlijk dichtbij is. We lopen een onmiddellijk risico dat we op korte termijn de 1,5°C bereiken. De enige manier om te voorkomen dat deze drempel wordt overschreden, is door onze inspanningen dringend op te voeren en de meest ambitieuze weg te kiezen. 'We moeten nu doortastend optreden om de 1,5-grens niet te overschrijden.'

De VN-chef zei in een uitvoerige reactie op het rapport dat de oplossingen duidelijk zijn. 'Inclusieve en groene economieën, welvaart, schonere lucht en betere gezondheid zijn mogelijk voor iedereen, als we solidair en moedig reageren op deze crisis' - zei hij. Hij voegde eraan toe dat in de aanloop naar de cruciale COP26-klimaatconferentie in Glasgow in november 2021 alle landen - vooral de geavanceerde economieën van de G20 - zich moeten aansluiten bij de net-nul-uitstootcoalitie en hun beloften over het vertragen en omkeren van de opwarming van de aarde moeten kracht bijzetten 'met geloofwaardige, concrete en versterkte Nationally Determined Contributions (NDC's)' waarin gedetailleerde stappen worden uiteengezet.

Menselijk handwerk. In het rapport, dat is opgesteld door 234 wetenschappers uit 66 landen, wordt benadrukt dat de invloed van de mens het klimaat heeft opgewarmd in een tempo dat ongekend is in ten minste de laatste 2.000 jaar. In 2019 waren de atmosferische CO2-concentraties hoger dan op enig moment in ten minste 2 miljoen jaar, en de concentraties van methaan en distikstofoxide waren hoger dan op enig moment in de afgelopen 800.000 jaar.

De mondiale oppervlaktetemperatuur is sinds 1970 sneller gestegen dan in enige andere periode van 50 jaar in ten minste de afgelopen 2.000 jaar. De temperaturen tijdens het meest recente decennium (2011-2020) overtreffen bijvoorbeeld die van de meest recente multi-eeuwse warme periode, ongeveer 6.500 jaar geleden, aldus het rapport. Intussen is het wereldgemiddelde van het zeeniveau sinds 1900 sneller gestegen dan in welke voorgaande eeuw dan ook in ten minste de laatste 3.000 jaar.

Het document toont aan dat de uitstoot van broeikasgassen door menselijke activiteiten verantwoordelijk is voor ongeveer 1,1°C opwarming tussen 1850-1900, en stelt vast dat gemiddeld over de komende 20 jaar de opwarming van de aarde naar verwachting 1,5°C zal bereiken of overschrijden.

De tijd dringt. De wetenschappers van het IPCC waarschuwen dat de opwarming van de aarde met 2°C in de 21ste eeuw zal worden overschreden. Tenzij de uitstoot van CO2 en andere broeikasgassen in de komende decennia snel en drastisch wordt verminderd, ligt het bereiken van de doelstellingen van de overeenkomst van Parijs van 2015 'buiten bereik.' De beoordeling is gebaseerd op verbeterde gegevens over de opwarming in het verleden, alsook op vooruitgang in het wetenschappelijk inzicht in de reactie van het klimaatsysteem op door de mens veroorzaakte emissies.

'Het is al tientallen jaren duidelijk dat het klimaat op aarde verandert, en de rol van de menselijke invloed op het klimaatsysteem staat buiten kijf,' aldus Valérie Masson-Delmotte, medevoorzitter van werkgroep I van het IPCC. 'Het nieuwe rapport weerspiegelt echter ook belangrijke vorderingen in de wetenschap van de attributie - het begrijpen van de rol van klimaatverandering in de intensivering van specifieke weer- en klimaatgebeurtenissen.'

Extreme veranderingen. De deskundigen wijzen erop dat menselijke activiteiten alle belangrijke componenten van het klimaatsysteem beïnvloeden, waarbij sommige pas na decennia en andere pas na eeuwen reageren. De wetenschappers wijzen er ook op dat het bewijs van waargenomen veranderingen in extremen zoals hittegolven, hevige neerslag, droogtes en tropische cyclonen, en de toeschrijving daarvan aan menselijke invloed, sterker is geworden. Zij voegen daaraan toe dat veel veranderingen in het klimaatsysteem groter worden in directe relatie tot de toenemende opwarming van de aarde.



Het gaat onder meer om een toename van de frequentie en intensiteit van hitte-extremen, hittegolven op zee en hevige neerslag; landbouw- en ecologische droogten in sommige regio's; het aantal hevige tropische cyclonen; alsook de afname van het zee-ijs, de sneeuwlaag en de permafrost in het Noordpoolgebied. In het rapport wordt duidelijk gesteld dat natuurlijke oorzaken weliswaar de door de mens veroorzaakte veranderingen zullen temperen, vooral op regionaal niveau en op korte termijn, maar dat zij weinig effect zullen hebben op de opwarming van de aarde op lange termijn.

Een eeuw van verandering, overal. De IPCC-deskundigen voorspellen dat de klimaatveranderingen de komende decennia in alle regio's zullen toenemen. Bij 1,5°C opwarming van de aarde zal er sprake zijn van toenemende hittegolven, langere warme seizoenen en kortere koude seizoenen. Bij 2°C opwarming van de aarde is de kans groter dat hitte-extremen de kritische tolerantiedrempels voor landbouw en gezondheid bereiken.

Maar het zal niet alleen om de temperatuur gaan. De klimaatverandering intensiveert bijvoorbeeld de natuurlijke productie van water - de watercyclus. Dit leidt tot intensievere regenval en daarmee gepaard gaande overstromingen, maar ook tot grotere droogte in vele regio's. Zij beïnvloedt ook de neerslagpatronen. Op hoge breedten zal de neerslag waarschijnlijk toenemen, terwijl deze in grote delen van de subtropen naar verwachting zal afnemen. Er worden veranderingen in de moessonregenpatronen verwacht, die per regio zullen verschillen, zo waarschuwt het rapport.

Bovendien zal de zeespiegel in de kustgebieden de hele 21ste eeuw blijven stijgen, wat zal bijdragen tot frequentere en ernstigere overstromingen in laaggelegen gebieden en kusterosie. Extreme gebeurtenissen met betrekking tot de zeespiegel die voorheen eens in de 100 jaar voorkwamen, zouden tegen het einde van deze eeuw elk jaar kunnen plaatsvinden. Het rapport geeft ook aan dat verdere opwarming het ontdooien van permafrost zal versterken, evenals het verlies van seizoensgebonden sneeuwbedekking, het smelten van gletsjers en ijskappen, en het verlies van Arctisch zee-ijs in de zomer.

Veranderingen in de oceaan, waaronder opwarming, frequentere hittegolven op zee, verzuring van de oceaan en daling van het zuurstofgehalte, hebben gevolgen voor zowel de ecosystemen van de oceaan als voor de mensen die ervan afhankelijk zijn, en deze veranderingen zullen ten minste de rest van deze eeuw doorgaan.



Uitvergroot in steden. Deskundigen waarschuwen dat sommige aspecten van klimaatverandering in steden kunnen worden versterkt, zoals hitte, overstromingen door hevige neerslag en zeespiegelstijging in kuststeden. Voorts waarschuwen de IPCC-wetenschappers dat resultaten met een lage waarschijnlijkheid, zoals het instorten van de ijskappen of abrupte veranderingen in de oceaancirculatie, niet kunnen worden uitgesloten.

Beperking van de klimaatverandering. 'Om het klimaat te stabiliseren is een sterke, snelle en aanhoudende vermindering van de uitstoot van broeikasgassen nodig en moet de uitstoot van CO2 tot nul worden teruggebracht. Het beperken van andere broeikasgassen en luchtverontreinigende stoffen, in het bijzonder methaan, kan voordelen opleveren voor zowel de gezondheid als het klimaat' - benadrukt Panmao Zhai, medevoorzitter van werkgroep I van het IPCC.

In het rapport wordt uitgelegd dat, vanuit natuurkundig oogpunt, beperking van de door de mens veroorzaakte opwarming van de aarde tot een bepaald niveau een beperking vereist van de cumulatieve uitstoot van kooldioxide, waarbij ten minste een netto-uitstoot van CO2 van nul wordt bereikt, samen met een sterke vermindering van de uitstoot van andere broeikasgassen. 'Sterke, snelle en volgehouden verminderingen van de methaanuitstoot zouden ook het opwarmingseffect ten gevolge van afnemende aërosolverontreiniging beperken', onderstrepen de IPCC-wetenschappers.

Over het IPCC. Het Intergouvernementeel Panel inzake klimaatverandering (IPCC) is het VN-orgaan voor de beoordeling van de wetenschappelijke aspecten van klimaatverandering. Het IPCC is in 1988 opgericht door het Milieuprogramma van de Verenigde Naties (UNEP) en de Wereld Meteorologische Organisatie (WMO) om de politieke leiders periodieke wetenschappelijke evaluaties te verstrekken van de klimaatverandering, de gevolgen en risico's daarvan, en om aanpassings- en mitigatiestrategieën voor te stellen. In datzelfde jaar bekrachtigde de Algemene Vergadering van de VN de actie van de WMO en het UNEP door gezamenlijk het IPCC op te richten. Het IPCC heeft 195 lidstaten.

Duizenden mensen uit de hele wereld dragen bij aan het werk van het IPCC. Voor de beoordelingsrapporten besteden IPCC-wetenschappers vrijwillig hun tijd aan de beoordeling van de duizenden wetenschappelijke papers die elk jaar worden gepubliceerd om een uitgebreide samenvatting te geven van wat bekend is over de drijvende krachten achter de klimaatverandering, de gevolgen en de toekomstige risico's ervan, en hoe aanpassing en mitigatie die risico's kunnen verminderen.