De 77ste Dodenherdenking in Amstelveen

Bij het oorlogsmonument 'Aan hen die vielen' bij de ingang van het Broersepark aan de Amsterdamseweg vond dit jaar op woensdag 4 mei 2022 weer de traditionele Dodenherdenking plaats in Amstelveen. Er waren erg veel mensen aanwezig en opvallend, ook heel wat kinderen. 

(Foto Amstelveenweb.com - 2022)

Hugo van der Kooij, bestuurslid van Stichting Amstelveen Oranje aan het woord
De herdenking zou om 19.30 uur beginnen en gelukkig werkte het weer mee. De zon scheen, maar er was wel een kil windje. De kransen lagen klaar en de bestuursleden van het Oranje comité zorgden dat degenen die deelnamen aan de herdenking werden geïnformeerd. Rond 19.15 uur waren er nog niet echt veel mensen maar bij aanvang, toen Hugo van der Kooij, bestuurslid van Stichting Amstelveen Oranje, het woord nam, was het wel even anders. Zeker meer dan 300 mensen en Hugo wenste iedereen een goede avond en vond het fijn dat we na twee jaar op 4 mei weer bij elkaar konden zijn. Namens Amstelveen Oranje, het 4-5 mei comité heette hij iedereen welkom en meldde dat de muziek weer als vanouds werd verzorgd door het Harmonie Orkest Amstelveen met dirigent Nico Schimmel. Ook werd de herdenking ondersteund door de Scouts van de Radboudgroep. Hugo vervolgde met het feit dat op 4 mei 1950, dus 72 jaar geleden, het monument van Theo Bennes werd onthuld door burgemeester Haspels en Han van der Leek. Han was toen 8 jaar en zijn vader, Harmen van der Leek, heeft hij nooit gekend. Harmen was verzetsman in de oorlog, werd gefusilleerd door de Duitsers en ligt begraven in de duinen bij Bloemendaal. Na zijn verhaal over de treurende vrouw(*) op het monument en het feit dat Amstelveen veel herdenkingsmonumenten heeft die verhalen uitlokken, inspireren tot nieuwe inzichten en ideeën leiden. Hier zijn ook veel voordrachten gehouden en er komt overal in voor: Nooit meer Oorlog. ‘Hoe bizar’, zo zei Hugo ‘dat vandaag de oorlog om de hoek ligt en dat onder ons mensen staan voor wie de oorlog om de hoek dagelijkse realiteit is.’


(Foto Amstelveenweb.com - 2022)

Heel veel inwoners van Amstelveen kwamen naar de oorlogsherdenking
Vervolgens volgde de intrede van de leden van de Bond van Wapenbroeders / Afdeling Amstelland die traditiegetrouw voor ceremoniële ondersteuning zorgden rondom het monument. Daarna kreeg mevrouw dr. Bettine Siertsema het woord, universitair docent geschiedenis en Holocaust-onderzoeker aan de Vrije Universiteit van Amsterdam.


(Foto Amstelveenweb.com - 2022)

Mevrouw Bettine Siertsema loopt naar het sprekerspodium
Bettine Siertsema
‘Wat een vreemde gewaarwording is het om vandaag onze doden te herdenken uit een oorlog van 77 jaar geleden. En dat terwijl op hetzelfde moment een oorlog, een genocide gaande is in ons eigen werelddeel. De beelden van Mariupol zijn haast inwisselbaar met die van het gebombardeerde Rotterdam. Al zijn de meesten van ons hier opgegroeid in vrede en veiligheid, we voelen mee met de machteloosheid van een volk dat plotseling overvallen wordt door een meedogenloze vijand, die in wapens en manschappen onmiskenbaar de overhand blijkt te hebben.’

‘Als we zo direct twee minuten stil zijn, herdenken we de Nederlandse gevallenen in de Tweede Wereldoorlog en in operaties daarna en waarschijnlijk ieder voor zich de duizenden doden die in Oekraïne. We zwijgen uit eerbetoon en respect en als het om de tweede wereldoorlog gaat, toch ook in schaamte om het desastreuze gebrek aan solidariteit, omdat er gezwegen is toen er een heel volk vernietigd werd. Wilhelmina noemde in haar radiotoespraken vanuit Londen de Jodenvervolging slechts drie keer. Roosevelt en andere geallieerde leiders waren door ooggetuigenissen haarfijn op de hoogte van wat zich in de concentratiekampen afspeelde. Zij hebben gezwegen en die kennis niet verspreid, laat staan de gaskamers gebombardeerd. De directe omgeving heeft gezwegen, mensen die woonden in de buurt van de kampen hebben de gevangenen gezien die buiten het kamp dwangarbeid verrichtten. Zij hebben het schreeuwen gehoord, de verbrandingsovens geroken en zij hebben gezwegen. De bevolking van Nederland heeft de razzia’s gezien en in onmacht angst of onverschilligheid gezwegen. Op enkele uitzonderingen na, mensen die daarvoor vaak met hun leven betaalde en die wij terecht in hoge ere houden. En Tenslotte hebben ook veel overlevenden gezwegen, de samenleving wilde al na korte tijd niet meer echt luisteren en de taal schoot ook tekort om de onbeschrijfelijke ervaringen over te dragen.’


(Foto Amstelveenweb.com - 2022)

De treurende vrouw op het oorlogsmonument
‘Maar sommigen overwonnen innerlijke en externe blokkades en stelden hun ervaringen te boek of vertelden erover op scholen of elders. Het herbeleven van hun zwartste herinneringen bracht pijn teweeg en nachtmerries, maar dat hadden ze er voor over, omdat zij overtuigd waren dat vergeten een keuze is aan medeplichtigheid aan de beulen. We zijn twee minuten stil om het vergeten tegen te gaan, in respect, in schaamte en in onbegrip dat mensen tot zulke onmenselijkheid in staat waren.’

‘Ies Spetter (**) die Auschwitz en de dodenmarsen op het nippertje overleefde, schreef al een paar maanden na zijn terugkeer over zijn gruwelijke ervaringen. Zijn tekst is pas onlangs gepubliceerd. Hij eindigt die tekst aldus: Ik zou nog twee boeken kunnen volschrijven, want ik vertelde niet van de horror psychose onder de gevangenen, over andere SS mannen die nog wreder waren, niet van de Joodse vrouwen die met water overgoten spiernaakt moesten bevriezen voor het front van het verzamelde kamp in Lemberg, het huidige Liviv. U hebt het niet begrepen en u zult het niet begrijpen, ik kan het u niet zeggen, nooit, aldus Ies Spetter.’

‘Onmenselijkheid die wij ons nauwelijks kunnen voorstellen en die toch op hetzelfde moment bedreven wordt in Oekraïne, nog wel door onze bondgenoot van toen. Wat kunnen wij beter doen dan dat het niet weggemoffeld wordt, dan het vergeten van toen en nu tegen te gaan. Onze stem verheffen tegen onrecht en mensen die vluchten voor niets ontziend geweld bij te staan op welke manier wij maar kunnen. Dan heeft het herdenken met twee minuten zin. Dan maak je dat de vrijheid die wij morgen vieren meer is dan het einde van de bezetting!’. Het waren indringende woorden en daarom is de hele speech hier weergegeven. Echt een speech om over na te denken en nog eens te lezen.


(Foto Amstelveenweb.com - 2022)

Bana de kinderburgemeester voor haar toespraak begint
Toen mocht Bana de kinderburgemeester van Amstelveen naar voren komen. Zij had een gedicht uitgezocht, omdat iedereen maar zegt dat de oorlog zo erg en vreselijk was en dat dat nooit meer mag gebeuren. Maar zo zei ze, het gebeurt nog steeds, oorlog is nog steeds in deze wereld. Daarom wilde ze dit gedicht voordragen, omdat het is geschreven voor een wereld in vrede. Het gedicht ‘Echte Wereld’ is van Huub Oosterhuis. Bana droeg het gedicht enorm mooi voor, grotendeels uit haar hoofd en daarom kunt u het beluisteren op de video van deze rubriek.



Bekijk en beluister de video. Is het te lang, schuif dan het rode bolletje onderin beeld verder


(Foto Amstelveenweb.com - 2022)

De scouts van de Radboudgroep ondersteunen de herdenking
Tjapko Poppens, burgemeester van Amstelveen was de laatste spreker:
'Piet Gerritse (***)  woonde met zijn jonge gezin in de Amstelveense wijk Patrimonium, toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak. Hij begon augustus 1940 met het bijhouden van een dagboek waarin hij beschrijft hoe zijn familie de oorlogsjaren beleeft. Met name de laatste oorlogsjaren zijn zwaar, maar berichten over de oprukkende geallieerden geven hoop. Vandaag gedenken wij met elkaar alle mensen die in de Tweede Wereldoorlog omkwamen of hun leven gaven voor de vrijheid en veiligheid van anderen. We gedenken ook de mensen die stierven tijdens oorlogssituaties nadien, of tijdens vredesmissies waaraan Nederland deelnam. Het is dit jaar 77 jaar geleden dat er een einde kwam aan de Tweede Wereldoorlog. Het aantal mensen dat de oorlog heeft meegemaakt, wordt steeds kleiner. Het waren de kinderen van toen. Maar hoe jong ze ook waren, bij velen heeft de oorlog onuitwisbare sporen achtergelaten.


(Foto Amstelveenweb.com - 2022)

Tjapko Poppens burgemeester van Amstelveen vertelt over het boek van Piet Gerritse
De oorlog in Oekraïne brengt hun herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog in volle hevigheid terug. De beelden van kapot gebombardeerde steden, dode mensen op straat, mensen op de vlucht. Ze herkennen het meteen: ‘Ik hoor weer hoe luchtalarm klinkt, het afweergeschut. Dat dreigende gevoel. Onheil.’ ‘Er verdwenen kinderen uit de klas. Daar werd niet over gepraat, maar we voelden het we.’ ‘Ze komen terug als de oorlog voorbij is.’ ‘Niet dus, maar ja, wat zeg je tegen een kleuterklas?’ ‘Bepaalde dingen vergeet je nooit. Aan het eind van de oorlog moesten wij gesneuvelde Duitsers begraven. Er lagen hele jonge jongens bij. Ik denk dat ze, net zoals ik, een jaar of 16 waren. Oorlog is afschuwelijk.’ ‘De wreedheid en rücksichtloosheid van oorlog maken me boos en bedroefd, als jong meisje al, nu weer.’

‘Ik vertel hun verhalen. Ze maken pijnlijk duidelijk dat de verschrikkingen van oorlog een mensenleven lang meegaan en vaak onbewust worden doorgegeven aan volgende generaties. De dochter van Piet Gerritse (***) heeft recent het dagboek van haar vader gepubliceerd. Zij vertelde mij hoe belangrijk dat - ook voor haar - was om de oorlog een plek te kunnen geven. Lang nadat het puin van de oorlog is opgeruimd, de steden weer zijn opgebouwd, zijn de littekens op de ziel misschien vervaagd maar nooit weg. Daarom was de onthulling van het Holocaust Namenmonument Nederland vorig jaar van grote betekenis. Eindelijk kregen de ruim 102.000 Holocaust slachtoffers uit Nederland; Joden, Sinti en Roma, een tastbaar gedenkteken en een fysieke plek, waar zij kunnen worden herdacht. In september 2020 onthulden we in Amstelveen het monument 'Nooit meer teruggekomen' met de namen van de 166 Joodse Amstelveners die omkwamen in de oorlog.’


(Foto Amstelveenweb.com - 2022)

De belangstelling van de burgers van Amstelveen voor de oorlogsherdenking is opvallend groot
‘Nu is er opnieuw oorlog in Europa. Dat raakt ons. Het is beangstigend dichtbij. Het doet ons beseffen hoe kwetsbaar onze vrijheid is. Daarom is het belangrijk om met elkaar na te denken over wat vrijheid voor ons betekent. Vrijheid in verbondenheid is dit jaar het thema van het Nationaal Comité 4 en 5 mei. Dat klinkt misschien tegenstrijdig. We willen vrij zijn, maar moeten ook met elkaar samenleven. Verbondenheid betekent dat de vrijheid van de één de ander niet mag schaden. Vrijheid moet je met elkaar en voor elkaar mogelijk maken. In die zin zijn vrijheid en wederkerigheid onlosmakelijk met elkaar verbonden.’

Deze tijd doet ons meer dan ooit beseffen wat de waarde van vrijheid is. Het was de reden dat ‘Piet Gerritse een dagboek bijhield in de oorlog. Hij wilde zijn kinderen, die toen nog te jong waren om het te snappen, vertellen 'in welk een verschrikkelijke tijd zij leefden'. Dat mogen wij nooit vergeten.’


(Foto Amstelveenweb.com - 2022)

Nico Schimmel blaast de taptoe op zijn antiek klaroen
Na deze speech kwam Nico Schimmel blies het taptoe signaal op zijn klaroen. Deze klaroen was van een infanterist hoornblazer, die hij bij de verdediging van de Gebbenberg in 1940 gebruikte. Hierna volgden twee minuten stilte om zo met elkaar te gedenken, ieder met zijn eigen herinnering, met aansluitend samenzang van het 1ste en 6de couplet van het volkslied Wilhelmus.

De herdenking eindigde met de kranslegging (****) en aansluitend was de uittrede van het vaandel van de wapenbroeders. Daarna volgde een defilé langs het monument, waarbij de aanwezige kinderen een witte roos van de scouts kregen aangereikt om die in vazen bij het monument te steken, gevolgd door de meer dan 300 aanwezigen!


(Foto Amstelveenweb.com - 2022)

Tijdens de twee minuten stilte staat bijna de hele wereld stil, alleen de vogels in het Broersepark zijn te horen
Bij deze herdenking was het zoals gezegd, opvallend dat veel jongeren met hun ouders naar het monument kwamen. Het is heel belangrijk dat de jongere generatie gemotiveerd wordt en de ouders de vredesboodschap blijven overdragen. Het orkest begeleidde het hele defilé van honderden mensen terwijl de temperatuur daalde. Gelukkig konden hun vingers de instrumenten tot het eind toe goed bedienen.  Na het lange defilé was er gelegenheid om een kopje koffie, thee of frisdrank te drinken in het nabijgelegen Wijkcentrum Pluspunt. Het was echt fijn en mooi om bij het monument weer bij elkaar te mogen en kunnen zijn.


(Foto Amstelveenweb.com - 2022)

Na de herdenking is het oorlogsmonument bedekt met de bloemen van de herinnering
(*) Monument ‘De Treurende Vrouw’
De treurende vrouw op de top van het oorlogsmonument volgt de herdenkingen al 77 jaar lang. De naam van het monument van de Amstelveense beeldhouwer Theo Bennes, getiteld: 'Aan hen die vielen'. Bennes koos voor zijn ontwerp drie hoge zuilen die het beeld van de verslagenheid en de droefenis dragen in de figuur van een treurende vrouw. De vrouw heeft een palmtak in de hand die de overwinning symboliseert, dwars door dood en ondergang heen. De drie zuilen zijn gezaagd uit één blok harde Franse kalksteen, dat ongeveer 6000 kilo weegt, het voetstuk is van Zweeds graniet

(**) Ies Spetter
Isaac Matthew Spetter *15-09-1921 te Den Haag  - † 30-12-2012 in de VS.
Ies werkte samen met verzetsstrijdster Esther (Etty) Hillesum (1914-1943) om in Kamp Westerbork kinderen te bevrijden. Het werkte in hun voordeel dat ze enige tijd vrij toegang hadden het kamp in en uit te gaan vanwege hun functie bij de Joodse Raad in Westerbork. Zie ook het Auschwitz bulletin 2013 nr.2 op blz 28.

(***) Piet Gerritse
Tjapko Poppens burgemeester van Amstelveen ontving op 19 april 2022 het Oorlogs Dagboek van Piet Gerritse uit handen van zijn kleinzoon Josef Meisl en zijn echtgenote Cindy. Het Dagboek bevat een uitgebreid verslag van wijk Patrimonium tijdens Tweede Wereldoorlog


(Foto Gemeente Amstelveen - 2022)

Tjapko Poppens burgemeester van Amstelveen ontvangt het 'Oorlogs Dagboek' van Piet Gerritse uit de handen van zijn kleinzoon Josef Meisl en zijn echtgenote Cindy op 19 april 2022. Het Dagboek bevat ook uitgebreid verslag van de gebeurtenissen in de wijk Patrimonium tijdens Tweede Wereldoorlog
(****)Kransen werden gelegd door:
Burgemeester Tjapko Poppens en kinderburgemeester Bana - de gemeente Amstelveen, Marloes Smit en Jagdeep Kaur - Stichting Amstelveen Oranje, Jacqueline Schäfer en Clemens Bouwens - Stichting Herdenking Gevallenen en Slachtoffers in Nederlands-Indië, rabbijn Groenewoudt en mevrouw Groenewoudt - De Joodse gemeenschap, Marjolijn Barlag-de Neef en Brenda Barlag-Vlijt - Verzetsstrijders/wapenbroeders, Eveline Heida en Seppe Schrauwers - Apostolisch Genootschap, Atleten van de Atletiekverenging Startbaan