De 7de Indiëlezing met het thema 'Oorlog en Herinnering'

Op zaterdagmiddag 10 maart 2018 vond in het OBA Theater van het Woord in Amsterdam de zevende Indiëlezing plaats met als thema Oorlog en Herinnering. Met als hoofdspreker Reggie Baay, onafhankelijk onderzoeker en schrijver, gespecialiseerd in de koloniale en postkoloniale geschiedenis en literatuur van het vroegere Nederlands-Indië /het huidige Indonesië. 'Ik besef dat het een illusie is te denken dat een mens ongeschonden blijft als de generatie voor hem deelgenoot is geweest van een ellendige oorlog, of, zoals veel mensen uit Indië, van twee elkaar opvolgende ellendige oorlogen.' – Reggie Baay.

(Foto Kees Willems - 2018)

Reggie Baay (Leiden, 1955) tijdens zijn lezing. Aan de hand van zijn eigen familiegeschiedenis schetst schrijver Baay in zijn lezing de effecten van deze oorlogen, waarvan de laatste al bijna 70 jaar achter ons ligt, maar die nog steeds bij velen hun invloed uitoefenen tot vandaag de dag

Leergierig stromen de bezoekers binnen. Van heinde en ver gekomen, jongere, oudere en heel oude zoekers naar de verbinding van ieders persoonlijke herinnering met het collectief gebeuren dat startte op 8 maart 1942 in voormalig Nederlands-Indië, zich voortzette in de bersiaptijd (De Bersiap-periode was een gewelddadige periode in de Indonesische geschiedenis die duurde van ongeveer oktober 1945 tot begin 1946 red. Bersiap: je gereed houden, maak je klaar) van de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog, tot het uitroepen van de Indonesische Republiek en de naweeën hiervan. Koloniale geschiedenis, moreel appèl, als rode draad door de generaties heen. De middag wordt gepresenteerd door Suzanne Rastovac. Het welkom door Martin Berendse, directeur van de bibliotheek, eveneens verwoord door Janneke Roos, voorzitter van het 4/5 mei Comité Amsterdam Zuidoost, zetten elk op eigen wijze, de verbindingstoon vanuit het nu naar geschiedkundige bezinning. Iedereen let gretig op wat gaat komen.

Aan de hand van zijn eigen familiegeschiedenis schetst Reggie Baay de effecten van oorlogen, waarvan de laatste al bijna zeventig jaar achter ons ligt, maar die nog steeds bij velen hun invloed uitoefenen. Hoe kun je herinneringen aan een afschuwelijk verleden vergeten? Kun je je ongestraft ontdoen van een verleden en net doen alsof dat er nooit was? Nee, natuurlijk kan dat niet, zo stelt Reggie. Op dit ogenblik werkt hij aan een op historische feiten gebaseerde roman over verschillende familie-generaties, die getekend zijn door de gruwelijkheden van de Japanse bezetting van Nederlands-Indië en de daarop volgende dekolonisatie-oorlog. Zijn vader ervoer dit als KNIL militair door drieëneenhalf jaar krijgsgevangenschap aan de beruchte Birma-Siamspoorweg en na de bevrijding tussen maart 1946 en eind december 1949 op alle grote eilanden van de archipel, behalve Borneo, in diezelfde hoedanigheid als getuige van velerlei oorlogswreedheid. Zijn moeder kwam met haar moeder en zusjes in vrouwenkamp Kampili in Makassar terecht en na de bevrijding onderging zij de wreedheden van de bersiap en via familie van haar Indonesische moeder de wreedheden van de Dienst Speciale Troepen onder aanvoering van Raymond Westerling.

Als zij in 1950 als vluchteling in Nederland aankomen zoeken zij hun heil in een visuele en verbale stilte. Na het overlijden van zijn ouders vindt Reggie een doos met voor hem onbekende fotonegatieven. Vrouwen in sarong, mannen met topi’s, veel militairen. En zijn ouders! De oorverdovende echo uit het verleden openbaart zich aan hem. Een kompas om de geschiedenis te reconstrueren van zijn ouders, net als hij een boek over een ander onderwerp, de slavernij in de Oost, schrijft. En dan volgt het indrukwekkende verhaal vol feiten, gevoelens, gedachten. Soms adembenemend, soms ontroerend, vaak onthullend, altijd aanrakend … Het geheugen wordt getriggerd aan deze feiten en het begrijpen van onsamenhangende, sterke herinnering ontwikkelt zich tot inzicht. Combinatie van beelden uit het verleden krijgt zin en betekenis! Gelardeerd door een aantal kleurrijke gebeurtenissen deelt Reggie de luisteraars in dit proces van begrijpen. Hoe zijn vader uiteindelijk na vele jaren de vijand van woede en razernij overwon. Hoe hij zelf bij een reünie op latere leeftijd zichzelf als kleutertje tegenkwam: geen lief, zachtaardig Indisch jongetje (wat hij dacht altijd geweest te zijn). Neen, zijn toenmalige kleuterjuf liet hem een foto zien van een klein, donker jongetje naast allemaal blanke, Nederlandse kinderen, zonder uitzondering een tot twee koppen groter. De uitdrukking op zijn gezicht: vol woede, brutaliteit, agressie.

Rond zijn 8ste jaar, werd hem verteld, maakte dat plaats voor het stille, verlegene, timide. Zijn ouders waren de meest zachtaardige, zorgzame en opofferingsgezinde ouders die je je kon wensen. Hun zwijgzame verleden inspireert hem nog steeds tot het schrijven van boeken over ‘daar’ en de geschiedenis van ‘daar’. Reggie roept ons op als generaties van nu, die het geluk hebben geen oorlog te hebben meegemaakt, de oorlog, hun oorlog, juist nooit te vergeten, ons die te blijven herinneren, opdat we ons altijd zullen beseffen dat dat nooit meer mag gebeuren!


(Foto Kees Willems - 2018)

Optreden van het duo Young Released

Bewogen leidt Suzanne Rastovac ons naar de pauze, waar we elkaar ontmoeten bij een drankje. Na de pauze volgt een kort, indrukwekkend filmfragment uit de documentaire ‘Vrijwillig voor het vaderland’ met wijlen Sjoerd Lapré, drager van de Militaire Willems Orde uit de bersiapperiode. Erna genieten we van de ontroerende, in een prachtige uitvoering, gezongen Bengwan Solo en Blue Bayou van duo Young Released, gevolgd door het panelgesprek onder leiding van host Nancy Jouwe. Zij gaat in gesprek met Sylvia Pessireron, Murjani Kusumobroto en Reggie Baay over het thema. Murjani stelt als eerste dat in elk lijden ook bevrijding kan worden gevonden. Haar vader was zowel een verzetsstrijder WOII in Amsterdam als rechtenstudent. Na de oorlog ging hij terug als Indonesische vrijheidsstrijder samen met haar moeder. Hij werd in Indonesië gevangengezet van 1965 -1981 bij de staatsgreep van Soeharto. Door dit gezinslijden ervoer Murjani als kind eenzame gevoelens, dat later met beide ouders meelevend, zich cultiveerde tot inzicht. Eigenlijk een positieve reactie op het negatieve. Sylvia antwoordt op de vraag van Nancy hoe zij omging met het gezinslijden, door een stukje voor te lezen uit haar boek ‘De verzwegen soldaat’.


(Foto Kees Willems - 2018)

Panelgesprek over de doorwerking van het oorlogsverleden o.l.v. Nancy Jouwe met Reggie Baay, Sylvia Pessireron en Murjani Kusumobroto

De verzwegen soldaat is het verhaal van een vader en een dochter, van heimwee en strijdvaardigheid en van loyaliteit en niet nagekomen beloften. De vader is geboren op het Molukse eiland Seram en is loyaal aan de Koningin van Nederland. De dochter is geboren in Zeeland en is loyaal aan haar Molukse achtergrond. Haar conclusie vanuit dit fragment: ‘Ik ben een litteken van hun wonden’. Zij ziet het universele in al onze littekens als moeders, vaders, broers, zussen. Op de vraag van Nancy of zij activist is, legt zij uit dat haar schrijverschap een bron van verzet is tegen het negatieve. Want taal doet ertoe! Reggie antwoordt op de vraag van Nancy dat ook hij door schrijven onrecht aan de orde kan stellen. Een activist voelt hij zich niet, wel een onrechtbestrijder, want geschiedvervalsing, dat mag niet. Als Nancy zich richt tot het publiek blijkt dat educatie hierbij kernachtig wordt gevonden. Het vertellen van het ware verhaal. Dit aan het grote publiek brengen is een kwestie van strategie. Opdat dit besef groeit op milde wijze. Zou het NIOD (de nationale archief beherende instelling op het gebied van de Tweede Wereldoorlog) hier een rol in kunnen spelen? Twee bezoekers memoreren hun wantrouwen tegen deze instelling vanwege negatieve ervaringen met het NIOD. Hun beide reacties: “Waarom wordt er niet naar ons geluisterd?”  Wellicht kan het Indisch Herinneringscentrum in Den Haag hier een meer effectieve rol in spelen? Heeft dit centrum korte lijntjes? Een tip uit het publiek: Schakel Diederik van Vleuten in om samen met Reggie Baay in DWDD (De Wereld Draait Door) zich te presenteren.

Het duo Young Released brengt ons weer naar ontroerende stilte door het zingen van Rangkaian Melati en natuurlijk met het elke lezing terugkerende We’ll meet again. Met het laatste lied wordt, door de tekst op het scherm gestimuleerd, mooi mee gezongen. Als afsluiting bedankt Cor van Drongelen alle medewerkers van het programma door een bloemenhulde en ons hartelijk applaus. Zij ziet door de gedeelde geschiedenissen, de verhalen, verzoening tot stand komen. Nooit meer oorlog, één menselijk ras, dát delen met onze kinderen en kleinkinderen! Tot volgend jaar.


(Foto Kees Willems - 2018)

Hartelijk applaus van het publiek na de lezing

De Indiëlezing is een initiatief van Stichting 4/5 mei Comité Amsterdam Zuidoost en wordt georganiseerd in samenwerking met het Indisch Herinneringscentrum. De lezing wordt gefaciliteerd door de OBA - Openbare Bibliotheek Amsterdam. In 2019 pakt OBA groots uit met het 100-jarige jubileum, want op 8 februari 2019 – OBA 100 jaar!