De Mijnbouwwet voor de aardwarmte is aangepast

De Eerste Kamer heeft op 11 oktober 2022 een wijziging van de Mijnbouwwet voor aardwarmte aangenomen. De wetswijziging biedt een beter passende regelgeving voor geothermie en maakt daarmee een versnelling van de energietransitie mogelijk. De wetswijziging zal naar verwachting het tweede kwartaal van 2023 in werking treden.

Aardwarmte, ook wel geothermie, maakt gebruik van warm water vanuit minimaal 500 meter onder de grond om gebouwde omgeving, glastuinbouw en industrie te verwarmen. Aardwarmte heeft daarom de potentie om bij te dragen aan de verduurzaming van het Nederlandse energiesysteem, en speelt daarmee een belangrijke rol in de energietransitie.

(Foto Martijn Beekman/EZ - 2022)

Hans Vijlbrief (D66) staatssecretaris Mijnbouw
De afgelopen jaren zijn er steeds meer aardwarmte projecten gestart in Nederland. De overheid stimuleert deze bron van duurzame energie. Het huidige vergunningsstelsel voor aardwarmte is beschreven in de Mijnbouwwet. Bij de introductie van de Mijnbouwwet in 2002 vond er echter nauwelijks aardwarmtewinning plaats in Nederland. De aangenomen wetswijziging introduceert specifiek voor de winning van aardwarmte een afzonderlijke vergunningenstructuur. Deze structuur sluit beter aan bij wat er nodig is voor het opsporen en winnen van aardwarmte.

Om uitvoering te geven aan de wetswijziging moeten ook het Mijnbouwbesluit en de Mijnbouwregeling worden aangepast. Op dit moment wordt het traject hiertoe gevolgd. De komende tijd zullen met de sector goede afspraken gemaakt worden over de implementatie van de wijzigingen in het vergunningsstelsel.

Geothermische energie is de thermische energie in de aardkorst die afkomstig is van de vorming van de planeet en van radioactief verval van materialen in momenteel onzekere, maar mogelijk ongeveer gelijke verhoudingen. Door de hoge temperatuur en druk in het binnenste van de aarde smelt een deel van het gesteente en gedraagt de vaste mantel zich plastisch. Hierdoor convecteren delen van de mantel naar boven, omdat deze lichter is dan het omringende gesteente. De temperaturen op de kern-mantelgrens kunnen oplopen tot meer dan 4000 °C.



Geothermische verwarming, bijvoorbeeld met water uit warmwaterbronnen, wordt al sinds het Paleolithicum gebruikt om te baden en sinds de Romeinse tijd voor ruimteverwarming. Meer recentelijk heeft geothermische energie, de term die wordt gebruikt voor het opwekken van elektriciteit uit geothermische energie, aan belang gewonnen. Men schat dat de geothermische bronnen op aarde theoretisch meer dan voldoende zijn om in de energiebehoeften van de mensheid te voorzien, hoewel momenteel slechts een zeer klein deel winstgevend wordt geëxploiteerd, vaak in gebieden in de buurt van tektonische plaatgrenzen.

In 2019 was er wereldwijd 13.900 megawatt (MW) aan geothermische energie beschikbaar. Vanaf 2010 is er nog eens 28 gigawatt aan directe geothermische verwarmingscapaciteit geïnstalleerd voor stadsverwarming, ruimteverwarming, spa's, industriële processen, ontzilting en landbouwtoepassingen. Prognoses voor de toekomst van geothermische energie hangen af van aannames over technologie, energieprijzen, subsidies, beweging van de plaatgrenzen en rentetarieven. Proefprogramma's zoals het Green Power Program van EWEB tonen aan dat klanten bereid zijn iets meer te betalen voor een hernieuwbare energiebron als geothermie. Er werken ongeveer 100.000 mensen in de industrie. Het bijvoeglijk naamwoord geothermie is afkomstig van de Griekse wortels γῆ (gê), wat aarde betekent, en θερμός (thermós), wat heet betekent.

Voor de meeste toepassingen zijn slechts relatief lage temperaturen nodig. Uit diepe aardwarmte kunnen de benodigde temperaturen vaak direct ter beschikking worden gesteld. Als deze niet voldoende is kan de temperatuur met warmtepompen worden verhoogd, zoals dit meestal bij aardwarmte nabij de oppervlakte gebeurt; hier zijn zonder warmtepomp slechts weinig toepassingen mogelijk. De belangrijkste daarvan is de natuurlijke koeling, waarbij water op de temperatuur van de ondergrond wordt gebracht, ofwel de gemiddelde jaartemperatuur, en daarna direct voor gebouwkoeling wordt gebruikt. Deze natuurlijke koeling heeft het potentieel wereldwijd miljoenen elektrisch aangedreven airconditioners te vervangen. Ze wordt op dit moment echter nog weinig gebruikt.

Voor het gebruik van warmte uit diepe aardwarmte zijn de middelwarme dieptewateren geschikt, met temperaturen tussen 40 en 100 °C, die vooral in het Zuid-Duitse Molassebekken, in de Boven-Rijnslenk en in delen van de Noord-Duitse Laagvlakte voorkomen. Het warme water wordt gewoonlijk vanaf een diepte van 1000 tot 2500 meter via een winningsboring aan de oppervlakte gebracht. Dit geeft het belangrijkste deel van zijn warmte energie door middel van een warmtewisselaar af aan een tweede, secundair, warmwatercirculatiesysteem. Afgekoeld wordt het daarna via een tweede boring weer in de ondergrond geperst en wel terug in de laag waaruit het gekomen is.