De ingrijpende veranderingen in de post-coronawereld

Begin dit jaar werd Nederland getroffen door het coronavirus, dat in korte tijd tot veel besmettingen en sterfgevallen leidde. Zoals ook elders leidde deze gezondheidscrisis op zichzelf, en via de getroffen beleidsmaatregelen ten behoeve van de inperking van het virus, tot een economische crisis. De diepte en duur van deze economische crisis zijn nog onzeker, niet in de laatste plaats omdat het virus, dat nu onder controle lijkt, weer de kop op zou kunnen steken.

Zelfs met alle onzekerheden zijn er op basis van bestaande kennis en in het licht van het zich aftekenende beeld al risico’s en kansen op de korte termijn te onderscheiden. In de publicatieserie Maatschappelijke gevolgen van corona agendeert het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) de mogelijke gevolgen van de gezondheidscrisis en economische crisis voor groepen burgers. Deze publicatieserie valt in vier delen uiteen. In een eerste deelpublicatie richten we ons op de gevolgen van de gezondheidscrisis en economische crisis voor de psychische gezondheid.

'Er zou een wereld voor en een wereld na de coronacrisis zijn. De ingrijpende veranderingen als gevolg van de pandemie inspireren momenteel velen om een vergezicht over de post-coronawereld te schetsen. In april domineerde ‘corona’ het nationale probleembesef: het werd het meest genoemd bij de vraag wat momenteel de grootste maatschappelijke problemen zijn. Het is op dat moment de bril, waarmee Nederlanders kijken naar de politiek en de samenleving (zie Burgerperspectieven 2020, Dekker et al. 2020).

Staan we door de crisis aan het begin van een nieuw tijdperk? Zorgt de coronacrisis voor een omslag in de manier waarop Nederlanders denken over maatschappelijke en politieke instituties, beleid en elkaar? En zullen de veranderingen die momenteel plaatsvinden duurzaam zijn, of zullen ze niet beklijven? In deze notitie richten we ons op de (directe en indirecte) invloed van de coronacrisis op de houdingen en opvattingen van mensen ten opzichte van instituties, beleid en elkaar.

Meer specifiek richten we ons op het politiek en institutioneel vertrouwen, herverdelingsvoorkeuren, solidariteitsgevoelens, politieke attitudes en opvattingen over intermenselijke relaties (sociaal vertrouwen, discriminatie en stigmatisering). We kijken voornamelijk naar concrete opvattingen en houdingen, niet naar dieperliggende en meer abstracte waarden (zoals tolerantie en egalitarisme, zie verder kader 1 voor een toelichting op dat onderscheid).

Het vertrouwen in instituties en politiek is belangrijk voor het functioneren van de democratie en de relatie tussen burgers en overheid. Ook vertrouwen, solidariteit en betrokkenheid tussen mensen onderling zijn indicatief voor meer sociale samenhang, wat weer bevorderlijk kan zijn voor de sociale orde, de stabiliteit en veiligheid en het behoud van collectieve voorzieningen in een land. Een toename van discriminatie en stigmatisering kan deze sociale samenhang juist onder druk zetten (Vrooman 2020).

Het is nog te vroeg om definitieve uitspraken te kunnen doen over de vraag of de coronapandemie zal zorgen voor een blijvende verandering in de opvattingen over en houding van Nederlanders ten opzichte van instituties, beleid en elkaar. Op basis van onderzoeksliteratuur naar de (verwachte) veranderingen in bijvoorbeeld politiek vertrouwen, herverdelingsvoorkeuren en stigmatisering, kunnen we wel een inschatting maken van de mogelijke gevolgen (en duur) van de coronacrisis voor deze opvattingen en houdingen.' Lees ook de publicatie: Verwachte gevolgen van corona voor de opvattingen en houdingen van Nederlanders (pdf 25 pagina’s) van de auteurs Emily Miltenburg en Joep Schaper.