De krappe arbeidsmarkt in Nederland vraagt om keuzes

De krapte op de Nederlandse arbeidsmarkt is historisch hoog. Het aantal vacatures per hoofd van de beroepsbevolking is sinds het begin van de metingen in 1946 nog nooit zo hoog geweest – meldt het Centraal Planbureau (CPB).

De gevolgen hiervan hebben we allemaal gemerkt: restaurants die een extra dag per week dicht zijn, lesuitval in het onderwijs en treinen die niet rijden. Naar verwachting zal de extreme arbeidsmarktkrapte de komende jaren afnemen, maar er zullen sectoren blijven waar een tekort aan personeel is, terwijl er op hetzelfde moment ook mensen werkloos zijn. De krapte op de arbeidsmarkt maakt het lastig om maatschappelijke uitdagingen op het gebied van bijvoorbeeld wonen, zorg, onderwijs en de energietransitie te realiseren. Valt hier iets aan te doen?

(Foto Rijksoverheid/Henriëtte Guest - 2020)

Pieter Hasekamp (1965) is sinds 1 maart 2020 directeur van het CPB
De huidige situatie op de arbeidsmarkt. Het aantal vacatures bereikte in 2022 een topniveau van meer dan 50 vacatures per duizend personen. Ter vergelijking, op de top van de conjunctuur in 2019 lag dat aantal op 35 vacatures per duizend personen. Ondanks de teruggelopen economische activiteit - de Nederlandse economie is het afgelopen jaar nauwelijks gegroeid - is de vacaturegraad nog altijd hoog (zie figuur 1).


(Bron CPB - 2024)

Figuur 1 - Het aantal vacatures per hoofd van de bevolking is sinds het begin van de reeksen niet zo hoog geweest
Te weinig personeel voor te veel banen: valt daar iets aan te doen? Bij de oplossingen wordt vaak gekeken naar het vergroten van het arbeidsaanbod, maar dat is lastig en kan niet alle knelpunten wegnemen. "De echte oplossing voor arbeidskrapte ligt aan de vraagkant en daar heeft de overheid zelf ook invloed op”, stelt CPB-directeur Pieter Hasekamp in een beschouwing over de arbeidsmarktkrapte (pdf 10 pagina’s) die op 28 februari 2024 is gepubliceerd.

Overheidsbeleid. Sinds 2018 zijn de overheidsuitgaven flink toegenomen. Die toegenomen overheidsuitgaven hebben bijgedragen aan de hoogconjunctuur. Dat zorgt voor een extra economische activiteit, en dat leidt weer tot extra vraag naar arbeidskrachten. Een deel van de overheidsuitgaven is direct gericht op extra personeel. Voorbeelden hiervan zijn intensiveringen in defensie, asieb/vluchtelingenopvang en onderwijs. Omdat de extra uitgaven niet worden gecompenseerd door hogere ontvangsten, bijvoorbeeld vanuit belastingen, zal het overheidstekort, en daarmee de overheidsschuld, de komende jaren oplopen. De huidige arbeidsmarktproblematiek is ontstaan door een combinatie van hoogconjunctuur en expansief overheidsbeleid. De combinatie van deze twee heeft tot een enorme toename van de arbeidsvraag geleid.