De kwaliteit van een basisschool lees je niet af aan de cito-score

De gemiddelde cito*-score van een basisschool in een bepaald jaar hangt slechts deels samen met de kwaliteit van de school. Verschillen in de achtergrond van leerlingen, toevallige fluctuaties van jaar op jaar en verschillen in kenmerken en prestaties van medeleerlingen verklaren samen een aanzienlijk deel van de verschillen tussen basisscholen. Dit blijkt uit de vandaag verschenen Centraal Planbureau (CPB) publicatie ‘Verschillen in leerresultaten tussen basisscholen’ (pdf 33 pagina’s).

Het CPB heeft op verzoek van het ministerie van Onderwijs, Cultuur & Wetenschap onderzoek gedaan naar de volgende drie onderzoeksvragen: Hoe groot zijn de verschillen in leerresultaten tussen scholen nadat zo goed mogelijk rekening is gehouden met verschillen in leerling populatie?  Variëren de schoolverschillen die overblijven na rekening te houden voor kenmerken van leerlingen, sterk over tijd (voor dezelfde school)?  Welke school- en lerarenkenmerken hangen samen met deze verschillen?

(Bron CPB - 2019)

Weinig scholen blijven jaar op jaar hoge of lage leerresultaten halen. De resultaten variëren vaak sterk per school. Hoge en lage scores worden een jaar later meestal niet herhaald. Dit komt doordat het schoolresultaat het gemiddelde is van de eindtoets-score van een beperkt aantal leerlingen. Daardoor spelen toevallige uitschieters een grote rol

Deze drie vragen richten zich op verschillende verklaringen voor de verschillen in leerresultaten (i.e. de gemiddelde cito-score van een school). De eerste onderzoeksvraag richt zich op verschillen in leerling populatie als verklaring voor verschillen in leerresultaten. De tweede vraag onderzoekt in hoeverre toevallige uitschieters een rol spelen, omdat het leerresultaat berekend wordt als gemiddelde over een klein aantal leerlingen. De laatste onderzoeksvraag gaat in op de twee laatste verklaringen. Enerzijds op verschillen in leerresultaten als gevolg van groepseffecten (voor de leerresultaten van een individuele leerling maakt het uit wie zijn klasgenoten zijn). Anderzijds kunnen scholen ook in kwaliteit verschillen en geeft de derde onderzoeksvraag inzicht in welke schoolkenmerken samenhangen met verschillen in kwaliteit.

Deze notitie laat zien dat elk van de drie andere verklaringen een aanzienlijke rol speelt in de totstandkoming van verschillen in leerresultaten tussen scholen. Verschillen in leerresultaten (gemiddelde cito-score) tussen scholen kunnen niet direct geïnterpreteerd worden als kwaliteitsverschillen.  Een vijfde van de verschillen tussen scholen kan verklaard worden door verschillen in achtergrondkenmerken van de leerling populatie. Daarnaast blijkt de voor leerling populatie gecorrigeerde cito-score (het schooleffect) flink te fluctueren van jaar op jaar. Van de scholen die in een jaar tot de 10% scholen met het laagste schooleffect behoren, zit maar een kwart het jaar daarop weer in die groep. Door meerdere cohorten samen te nemen, spelen toevallige uitschieters een kleinere rol. Ten slotte blijken ook de kenmerken en prestaties van medeleerlingen invloed te hebben op de prestatie van individuele leerlingen en daarmee op de leerresultaten van de school.

*Het Centraal Instituut voor Toetsontwikkeling of Cito is een Nederlandse organisatie voor het ontwikkelen en afnemen van examens en toetsen. Doel van de meet- en volgmethoden is een objectief beeld van kennis, vaardigheden en competenties. Cito (in zijn logo geschreven met omgekeerde vraagteken: C¿to) is gevestigd in Arnhem en er werken bijna 600 mensen. Het merendeel van deze werknemers heeft een academische achtergrond. Daarnaast werken er vanuit de onderwijs- en beroepspraktijk 2.000 freelancers mee aan toetsontwikkeling en de constructie van examens.