De troepen van de NATO-bondgenoten staan paraat

De NATO-bondgenoten zetten troepen in paraatheid en sturen extra schepen en straaljagers naar NATO (NAVO)-missies in Oost-Europa, waardoor de geallieerde afschrikking en verdediging worden versterkt nu Rusland zijn militaire opbouw in en rond Oekraïne voortzet.

In de afgelopen dagen heeft een aantal bondgenoten aankondigingen gedaan over huidige of komende inzet. Denemarken stuurt een fregat naar de Baltische Zee en is van plan vier F-16 gevechtsvliegtuigen naar Litouwen te sturen ter ondersteuning van de reeds lang bestaande luchtverdedigingsmissie van de NAVO in de regio. Spanje stuurt schepen om zich bij de zeestrijdkrachten van de NAVO aan te sluiten en overweegt gevechtsvliegtuigen naar Bulgarije te sturen. Frankrijk heeft zich bereid verklaard troepen onder NAVO-commando naar Roemenië te sturen. Nederland stuurt vanaf april twee F-35 gevechtsvliegtuigen naar Bulgarije ter ondersteuning van de luchtpolitie-activiteiten van de NAVO in de regio, en zet een schip en landeenheden stand-by voor de NAVO-reactiemacht. De Verenigde Staten hebben ook duidelijk gemaakt dat zij overwegen hun militaire aanwezigheid in het oostelijke deel van het bondgenootschap te vergroten.

(Bron NATO - 2021)

Jens Stoltenberg (1959) is een Noors politicus die sinds 2014 de 13de secretaris-generaal van de NAVO is. Hij is lid van de Arbeiderspartij en was eerder de 34ste premier van Noorwegen van 2000 tot 2001 en opnieuw van 2005 tot 2013. Op de foto op 17 augustus 2021 gaat hij uitleg geven over de situatie in Afghanistan

Jens Stoltenberg, secretaris-generaal van de NAVO, zei hierover het volgende: 'Ik ben blij met de bijdrage van bondgenoten aan de NAVO. De NAVO zal alle nodige maatregelen blijven nemen om alle bondgenoten te beschermen en te verdedigen, onder meer door het oostelijke deel van het bondgenootschap te versterken. Wij zullen altijd reageren op elke verslechtering van onze veiligheidsomgeving, onder meer door onze collectieve defensie te versterken.'

De NAVO is een defensief bondgenootschap. In reactie op de illegale annexatie van de Krim door Rusland in 2014 heeft de NAVO haar aanwezigheid in het oostelijk deel van het bondgenootschap versterkt, onder meer met vier multinationale gevechtsgroepen in Estland, Letland, Litouwen en Polen. Deze eenheden, geleid door respectievelijk het Verenigd Koninkrijk, Canada, Duitsland en de Verenigde Staten, zijn multinationaal en gevechtsklaar. Hun aanwezigheid maakt duidelijk dat een aanval op één bondgenoot zal worden beschouwd als een aanval op het hele bondgenootschap. Vóór 2014 waren er geen NAVO-strijdkrachten in het oostelijke deel van het bondgenootschap.

De Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (North Atlantic Treaty Organization NATO, Frans: Organisation du traité de l'Atlantique nord, OTAN), ook Noord-Atlantisch bondgenootschap genoemd, is een intergouvernementeel militair bondgenootschap tussen 27 Europese landen, 2 Noord-Amerikaanse landen, en 1 Euraziatisch land. De organisatie geeft uitvoering aan het Noord-Atlantisch Verdrag dat op 4 april 1949 werd ondertekend.

De NAVO vormt een systeem van collectieve veiligheid, waarbij de onafhankelijke lidstaten instemmen met wederzijdse verdediging in antwoord op een aanval van een externe partij. Het NAVO-hoofdkwartier is gevestigd in Brussel, België, terwijl het hoofdkwartier van de Allied Command Operations zich in de buurt van Bergen, België bevindt.

Oekraïne (Oekraïens: Україна, geromaniseerd: Ukraïna, is een land in Oost-Europa. Het is qua oppervlakte het op één na grootste land van Europa, na Rusland, waaraan het in het oosten en noordoosten grenst. Oekraïne grenst in het noorden ook aan Wit-Rusland; in het westen aan Polen, Slowakije en Hongarije; in het zuiden aan Roemenië en Moldavië; en het heeft een kustlijn langs de Zee van Azov en de Zwarte Zee. Het land heeft een oppervlakte van 603.628 km², telt 41,3 miljoen inwoners en is het op zeven na dichtst bevolkte land van Europa. De hoofdstad en grootste stad van het land is Kiev.

De Russische president Vladimir Poetin wil dat zijn troepen de rivier de Dnjepr bereiken die Oekraïne doorsnijdt, een landcorridor naar de geannexeerde Krim in beslag nemen en zorgen voor de hervatting van de watertoevoer naar het dorre schiereiland dat in 2014 werd afgesneden en daardoor een chronische droogte veroorzaakte, zei Igor Romanenko, een gepensioneerde luitenant-generaal en de voormalige adjunct-stafchef van Oekraïne.

Maar Rusland ontkent dat het een invasie plant. Moskou zegt dat het Russische troepen kan verplaatsen, waar het wil en dat al zijn acties defensief zijn. Russische functionarissen, waaronder president Vladimir Poetin, hebben van hun kant de NAVO gewaarschuwd niet naar het oosten uit te breiden.

Wat gebeurt er aan de grens tussen Rusland en Oekraïne? Sinds een aantal maanden verzamelt Rusland steeds meer troepen langs de grens van Oekraïne. En er zijn veel Russische militairen in Belarus. Ook rondom de Krim in de Zwarte Zee ten zuiden van Oekraïne is er meer activiteit van Russische marineschepen.

Rusland heeft de Krim sinds 2014 illegaal geannexeerd (in bezit genomen). In het oosten van Oekraïne wordt sinds 2014 gevochten. Op 17 juli 2014 werd hier vlucht MH17 neergehaald, waarbij alle 298 slachtoffers – onder wie 196 Nederlanders – om het leven kwamen. De Nederlandse regering heeft drie doelen gesteld: waarheidsvinding, gerechtigheid en rekenschap. Hier werkt Nederland tot op de dag van vandaag hard aan, met steun van de internationale gemeenschap. Er is in Oost-Oekraïne officieel sprake van een staakt-het-vuren, maar er wordt nog veel geschoten en er vallen ook doden. Ook een misverstand of ongeluk kan tot nieuw geweld leiden. Er is daarom veel contact tussen diplomaten, militairen en regeringsleiders om te voorkomen dat de spanningen hoger oplopen.

Hoe is het huidige conflict tussen Rusland en Oekraïne ontstaan? Tot 1991 maakten Oekraïne en Rusland allebei deel uit van de Sovjet-Unie. In 1991 besloten de leiders van Belarus, Oekraïne en Rusland gezamenlijk dat de Sovjet-Unie werd opgeheven. Oekraïne en Rusland werden daarmee onafhankelijke landen.
Omdat Rusland en Oekraïne allebei onderdeel waren van de Sovjet-Unie, hadden beide landen kernwapens. In 1994 is afgesproken dat Oekraïne zijn kernwapens aan Rusland zou geven. In ruil daarvoor zou Rusland de onafhankelijkheid van Oekraïne garanderen. In 2014 trad er na grootschalige protesten in Oekraïne een nieuwe regering aan. Vlak daarna annexeerde Rusland de Krim. Ook steunt Rusland sinds 2014 opstandelingen in het oosten van Oekraïne (Donetsk en Loehansk).

Steeds meer Oekraïners willen dat Oekraïne lid wordt van de NAVO en de EU. Ook de Oekraïense regering is daar voorstander van. Rusland is het hier niet mee eens en eist dat Oekraïne nooit lid mag worden van deze organisaties. In 2014 sloot Oekraïne een associatieovereenkomst met de EU: op veel gebieden wordt er nauwer samengewerkt. Het betekent niet dat Oekraïne lid wordt van de EU. Ook Oekraïne en de NAVO werken nauw samen. Die samenwerking is hechter geworden na de illegale annexatie van de Krim in 2014. De NAVO helpt Oekraïne bijvoorbeeld om zijn defensie te versterken. Onder andere op het gebied van cyberveiligheid.

Wat zijn de standpunten van Nederland? Nederland maakt zich grote zorgen over de spanningen aan de grens van Oekraïne en Rusland. Het is belangrijk om te voorkomen dat de situatie uit de hand loopt. We moeten daarom met Rusland blijven praten. Tegelijkertijd moeten we met de EU en de NAVO duidelijk maken dat nieuwe agressie van Rusland serieuze gevolgen kan hebben. Zo is er met andere EU-landen afgesproken dat er sancties kunnen worden opgelegd.

De eisen van Rusland over NAVO-uitbreiding en het terugtrekken van wapens uit heel Oost-Europa zijn voor de NAVO, de EU en voor Nederland niet acceptabel. Wel is het goed om het met Rusland te hebben over de zorgen die het land heeft. Ook kunnen we dan afspraken maken over bijvoorbeeld militaire oefeningen en de aanwezigheid van bepaalde raketten in Oost-Europa. Of Oekraïne toe kan treden tot de NAVO is een vraag voor Oekraïne en de 30 bondgenoten van de NAVO. Nederland denkt dat het land in de toekomst kan toetreden, maar is van mening dat Oekraïne op dit moment niet aan de voorwaarden voor toetreding voldoet.

Wat is de rol van Nederland in deze situatie? Het ministerie van Buitenlandse Zaken zet zich wereldwijd in om samen met andere landen gesprekken te voeren over de situatie. Bijvoorbeeld binnen de NAVO, de EU en Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE). Want samen staan we sterker. In Genève, Brussel, Wenen en Moskou zijn al gesprekken gevoerd met Rusland over de huidige situatie. Er wordt dus veel overlegd, en met een duidelijk doel: om te voorkomen dat de spanningen hoger oplopen. Nederland steunt deze gesprekken en blijft er actief aan bijdragen. Een open gesprek met Rusland is belangrijk, juist bij kwesties waar wij het niet over eens zijn. Ook zorgen we er met andere landen voor dat we goed voorbereid zijn als de situatie verslechtert.

Zo stuurt Nederland twee F-35 jachtvliegtuigen naar NAVO-bondgenoot Bulgarije. Die zullen worden ingezet om onbekende vliegtuigen boven het NAVO-verdragsgebied te onderscheppen. Zie hiervoor de Kamerbrief ‘Nederlandse bijdragen aan de versterking van de NAVO afschrikking en verdediging’ (20 januari). Ook staat Nederland ervoor open zorgvuldig te kijken naar het leveren van defensieve militaire steun aan Oekraïne.

Premier Rutte en minister Hoekstra van Buitenlandse Zaken zullen Oekraïne binnenkort bezoeken. Onder meer om te laten zien dat Nederland de landsgrenzen en onafhankelijkheid van Oekraïne steunt.

Wat betekent de situatie voor Nederlanders in Oekraïne? De kleurcode voor Oekraïne is voor sommige delen van het land oranje: alleen voor echt noodzakelijke reizen. En een aantal gebieden zijn rood: reis er niet naartoe. Evacuatie is voor Nederlanders niet aan de orde, omdat het op dit moment mogelijk is zelfstandig Oekraïne te verlaten. Maar de gebeurtenissen in Oekraïne kunnen snel gaan. Het is daarom wel belangrijk om je verblijf te registreren bij de Informatieservice van Buitenlandse Zaken. Blijf in heel Oekraïne de situatie volgen en blijf alert op nieuwe ontwikkelingen.

Rood: niet reizen. De kleurcode van het reisadvies voor de Oekraïense gebieden Donetsk, Loehansk en de Krim is rood. Dit betekent dat het te gevaarlijk is om naar deze delen van Oekraïne te reizen. Wat je situatie ook is: ga er niet naartoe.

Ga je toch naar deze gebieden? Dan is dit je eigen verantwoordelijkheid. Het ministerie van Buitenlandse Zaken kan je niet of waarschijnlijk niet helpen als je in de problemen komt.

Oranje: alleen noodzakelijke reizen. De kleurcode van het reisadvies voor de rest van Oekraïne is oranje. Dit betekent dat het nu niet veilig is om naar Oekraïne met vakantie te gaan. Ook over reizen met andere redenen moet je goed nadenken. Overweeg om deze uit te stellen. Ga alleen als dit echt noodzakelijk is.

Ga je toch naar Oekraïne? Dan is dit je eigen verantwoordelijkheid. Bereid je goed voor. Het ministerie van Buitenlandse Zaken kan je niet of waarschijnlijk niet helpen als je in de problemen komt.

Verblijf je in Oekraïne? Registreer je dan ‘uitgebreid’ bij de Informatieservice van Buitenlandse Zaken (kies optie ‘Aanmelden + registratie bij ambassade’). Zo blijf je geïnformeerd over de laatste ontwikkelingen en weten wij dat je in het land bent.