De zonnige 73ste Dachau herdenking in het Amsterdamse Bos

Ieder jaar gedenken de Nederlandse oud-gevangenen van het concentratiekamp Dachau de bevrijding van het kamp door Amerikaanse eenheden op 29 april 1945. De 73ste herdenking vond op zaterdag 21 april 2018 plaats bij het Nationaal Dachau monument in Amstelveen in het Amsterdamse Bos. Ook dit jaar kreeg de redactie van Amstelveenweb een uitnodiging van de Stichting Vriendenkring van Oud-Dachauers voor het bijwonen van de herdenking. Het bestuur is dankbaar dat Amstelveenweb.com altijd een actieve bijdrage levert aan deze herdenking en de redactieleden zijn blij dat zij op deze wijze anderen kunnen laten zien, dat dit ook een bijzondere herdenkingsbijeenkomst is, die niet mag worden vergeten.

(Foto Amstelveenweb.com - 2018)

Om 11 uur zit het restaurant van KLM al vol met genodigden en gasten


(Foto Amstelveenweb.com - 2018)

Jan 'Skippy' de Vaal (1922) in gesprek met mevrouw Bierman - Couperus, weduwe van Rudolf (Velo) Bierman (1916-2014),
verzetsstrijder en overlevende van kamp Natzweiler, waar hij 'Skippy' leerde kennen


(Foto Amstelveenweb.com - 2018)

Ceremoniemeester Frank Houben verwelkomt iedereen in het restaurant van het KLM hoofdkantoor

De genodigden waren vanaf 10.30 uur welkom in het restaurant van het hoofdkantoor van de KLM aan de Amsterdamseweg 55 in Amstelveen. Zij werden zoals gebruikelijk weer hartelijk ontvangen door de organisatoren. Het is altijd heel plezierig dat de Stichting van Oud-Dachauers van de faciliteiten van het gebouw en medewerkers gebruik mag maken. De leden van de Vriendenkring en de gasten kregen koffie, thee en koekjes en konden met elkaar bijpraten.


(Foto Amstelveenweb.com - 2018)

Bas Eenhoorn burgemeester van Amstelveen is ook aanwezig


(Foto Amstelveenweb.com - 2018)

Thom Tullenaar, medebestuurslid en secretaris van de Stichting Vriendenkring van Oud-Dachauers:
'Een hele goede zonnige morgen! Wat fijn dat u er weer bent!'


(Foto Amstelveenweb.com - 2018)

De meeste aanwezigen zijn ervaren Dachau herdenkers, maar er zijn slechts drie personen aanwezig
die daadwerkelijk het concentratiekamp Dachau hebben meegemaakt

Ceremoniemeester Frank Houben werkt voor de KLM en is dagelijks in het gebouw aanwezig op de 6de etage. Hij is vanaf 1 januari 2018 benoemd tot Delegate to the Board en in deze functie ondersteunt en adviseert hij het bestuur - CEO Pieter Elbers, COO René de Groot en CFO Erik Swelheim- en vertegenwoordigt extern de bestuursleden. Zijn grootvader Willem ‘Bib’ van Lanschot was ook Oud-Dachauer. Frank heette iedereen welkom zei verder: 'Ik sta hier als bestuurslid van de Vriendenkring van Oud Dachauers, maar ook vanuit mijn functie Delegate to the Board bij KLM en heet ik u namens de KLM directie en in het bijzonder namens onze President Directeur Pieter Elbers van harte welkom hier op het KLM Hoofdkantoor. Vorige week donderdag 12 april 2018 was de Dachau-lezing, perfect georganiseerd door Sonja Holtz van het Nederlands Dachau Comité in het BNMO gebouw in Doorn. Ditmaal ging het over mijn grootvader, Oud Natzweiler en Oud Dachauer Willem (Bib) van Lanschot.

Er waren enkele bijzondere lezingen, zoals door Robert Croll, voorzitter Raad van Bestuur van het V fonds, Wimar Jaeger van het Nederlands Dachau Comité, mijn moeder Monique van Lanschot sprak over de kamp jaren van mijn grootvader. Oud Dachauer Henk de Water sprak ook over de ontmoetingen die hij had met mijn grootvader (Willem van Lanschot) in Dachau. Dank nog Henk voor je mooie woorden en dat je daar wilde spreken. Ook sprak Jaap de Hoop Scheffer, Hoogleraar international relations and Diplomatic Practices aan de Universiteit Leiden over verzet met als titel 'Waartegen verzet ik mij eigenlijk'?

Het geheel werd afgesloten door de hele cast van de musical Soldaat van Oranje die het lied zongen: "Als wij niets doen". Het was een zeer indrukwekkende middag. Ook vandaag zullen wij met elkaar weer stil staan bij de bevrijding van Dachau nu 73 jaar geleden. Ik wens u een waardige dag toe!'

Thom Tullenaar, medebestuurslid en secretaris van de Stichting Vriendenkring van Oud-Dachauers sprak aansluitend de mensen toe en bedankte de KLM dat er weer van dit ontmoetingspunt gebruik gemaakt mocht worden. Hij zei verder:

'Dames en heren,

Een hele goede zonnige morgen! Wat fijn dat u er weer bent. Herzlich willkommen Herr Brengelmann, Botschafter Deutschland (Duitse Ambassadeur) and a special welcome to Ms Pamela Hack, deputy US Consul General. I hope you don't mind that I will continue in Dutch. Uiteraard ook een bijzonder welkom aan de heer Bas Eenhoorn burgemeester van Amstelveen en de aanwezige oud Dachauers Willemijn Petroff - van Gurp (7-11-1918), Jan (Skippy) de Vaal (18-05-1922) en Henk van de Water (29-01-1924) en alle familieleden en vrienden daaromheen. Wat zijn we blij om jullie ieder jaar in ons midden te mogen hebben’. Vervolgens meldde hij praktische zaken en moesten de gasten op de bestelde GVB bussen wachten. Na ruim een half uur wachten bleek dat door miscommunicatie, de bussen niet kwamen en iedereen toch met eigen vervoer naar de gedenkplaats moest rijden.


(Foto Amstelveenweb.com - 2018)

Bas Eenhoorn burgemeester van Amstelveen wacht ook op de bus en er is nog tijd genoeg om een paar woorden te wisselen met mevrouw Willemijn Petroff-van Gurp, oud-gevangene die op 7 november 2018 haar 100ste levensjaar hoopt te vieren!

Gelukkig was er in het Amsterdamse Bos medewerking van de politie en werd de weg langs de Bosbaan bij het deel van het monument afgezet en kon iedereen op de krappe parkeerplaats en op de weg parkeren.


(Foto Amstelveenweb.com - 2018)

De kampstraat in het Amsterdamse Bos vormt het Nationaal Dachau Monument in Amstelveen. Het bestaat uit twee hoge taxushagen, met een smal gangpad met Belgische blauwsteenblokken en op elke plaat de naam van een kamp in Dachau is te lezen


(Foto Amstelveenweb.com - 2018)

De leden van de regimentsfanfare lopen muziek spelend door de kampstraat, het is het signaal om met de herdenking te beginnen


(Foto Amstelveenweb.com - 2018)

Hans Teengs Gerritsen jr. is de gastheer van de herdenking in het Amsterdamse Bos


(Foto Amstelveenweb.com - 2018)

Vlnr. Pieter Litjens locoburgemeester van Amsterdam, Bas Eenhoorn burgemeester van Amstelveen en de heer Dirk Brengelmann ambassadeur van BRD op de eerste rij

Bij het Dachau monument waren al veel mensen aanwezig en wat later dan gepland maakte de Regimentsfanfare Garde Grenadiers en Jagers onder leiding van dirigent kaptein Harry van Bruggen haar entree, lopend door het Dachau monument. Toen zij naast de aanwezigen op het veld hun plek hadden ingenomen, leidde de zoon van Hans Teengs Gerritsen, Oud-Dachauer, Hans Teengs Gerritsen jr. de herdenking in en introduceerde de eerste spreker: Kathleen Brandt-Carey. Zij is auteur van de biografie van George Maduro, die overleed in Dachau. Na de oorlog werd Maduro postuum de Ridder der Militaire Willems-Orde toegekend. Het was een indrukwekkend verhaal, waarbij zij eindigde dat er nergens zo’n vrolijke gedenkplaats is als Madurodam.


(Foto Amstelveenweb.com - 2018)

De heer Dirk Brengelmann ambassadeur van BRD en mevrouw Pamela Hack Deputy Consul Generaal van de USA in Amsterdam


(Foto Amstelveenweb.com - 2018)

De in Nederland wonende Amerikaanse schrijfster Kathleen Brandt-Carey is de eerste spreker vertelt over haar autobiografische boek 'Ridder zonder vrees en blaam' het leven van George Maduro 1916-1945

De tweede spreker was Ellen Boszhard, kleindochter van oud-Dachauer Johannes Klok die eveneens is overleden in Dachau. Vorig jaar hoorde zij het verhaal van Kimberly Klop, kleindochter van oud-Dachauer Jan 'Skippy' de Vaal en dacht: ik wil ook wel het verhaal van mijn grootvader vertellen. Hij was verzetsstrijder en er staat nergens over hem geschreven. Tijdens deze herdenking kreeg zij de gelegenheid het verhaal van haar grootvader te vertellen.


(Foto Amstelveenweb.com - 2018)

Mevrouw Ellen Boszhard vertelt over haar opa, oud-Dachauer Johannes Klok (1908-1942) lid van het verzet

De toespraak van Ellen Boszhard:
'Toen de oorlog uitbrak hadden mijn opa, Johannes Klok en mijn oma twee dochters van 1 en 2 jaar oud. Dat zijn mijn moeder Joke Boszhard Klok en mijn tante, Truus Divendal-Klok. Mijn opa is op 25 juni 1941 tijdens een razzia opgepakt en na een omweg in Dachau terecht gekomen. Daar overleed hij op 22 augustus 1942 op 33 jarige leeftijd aan ziekte en ondervoeding. De oorlog ging voorbij, de wereld, het leven ging door. Mijn oma hertrouwde met een andere man, die ik altijd kende als mijn opa. Zij kregen nog 3 kinderen.

Als tienermeisje, begon ik langzaam te beseffen dat mijn moeder en haar zus kennelijk een andere vader hadden dan de man die mijn opa was. Die was na de oorlog niet teruggekeerd, oh dat was dus ook mijn opa....verwarrend eigenlijk. Rond mijn 25ste kreeg ik meer belangstelling voor de vader van mijn moeder. Ik wist wel dat ik het haar niet kon vragen, dat was een te traumatisch gebeuren voor haar. Ik hoorde dat zijn naam in een boek stond in kamp Westerbork. Daar begon mijn zoektocht. Ik zat op een bankje toen de namen werden geprojecteerd op een witte muur. Ik zat er net zo lang tot de naam Johannes Klok in beeld kwam, daar was hij, huh mijn opa? Daarna ben ik pas echt op zoek gegaan naar meer informatie over hem.

Wat me opviel was dat in Westerbork veel beschreven stond over de Jodenvervolging, maar niet over de verzetsstrijders. Verzetsstrijder, wat betekent dat eigenlijk: ……‘Mijn opa zat in het verzet’? Een dichtregel van Remco Campert, voorgedragen tijdens de Februaristaking van dit jaar luidt: “Verzet begint niet met grote woorden maar met kleine daden”. Al vind ik het verbergen van Joden op zolder gelijk wel een hele grote daad! Mijn opa en mijn oma zaten beiden in het verzet, ondanks het feit dat ze twee jonge dochters hadden. Al ver voor de oorlog werden ze lid van de CPN (Communistische Partij van Nederland) omdat ze de onrechtvaardigheid en de enorme armoede om hen heen niet konden accepteren.

Toen de oorlog uitbrak, woonden zij met hun 2 dochters in de Jordaan. Mijn opa was betrokken bij het opzetten van het illegale werk van de CPN. De eerste illegale uitgave van de krant De Waarheid is bij hen thuis op stencil gezet. Hij was ook betrokken bij de organisatie van de Februaristaking. Het bleek later dat hij al in 1938 op een lijst stond als zijnde ‘politiek actief’, lid van de CPN afdeling Jordaan. Na hun verhuizing naar Amsterdam Noord in 1941 werden ze snel een onderduikadres voor Joden die bij hen op zolder terecht kwamen. Wat een moed om Joden te verbergen als je zelf twee jonge kinderen in huis hebt!


(Bron Ellen Boszhard - 2018)

Johannes Klok

Op 25 juni 1941 is hij, na verraad, bij een razzia tezamen met vele andere CPN’ers opgepakt. Het ging duidelijk om hem: er was geen zoektocht in huis, de Joden op zolder werden niet gevonden. Ik heb thuis een kopie van het Duitse document van de Sicherheitsdienst van 26 juni 1941 met de namen van de “Festgenommenen aktiven Kommunisten”, waar dus ook zijn naam op staat. Mijn tante Truus herinnerde zich, als toen 3-jarige nog de arrestatie en de 2 mannen aan de deur.

Na zijn arrestatie is hij in de gevangenis in Schoorl terecht gekomen en in oktober ‘41 naar kamp Amersfoort afgevoerd. In november van datzelfde jaar zat hij met een groep van 150 andere Nederlandse gevangenen, met de nummers 6600 t/m 6750, bij het eerste transport van Amersfoort naar Neuengamme. Daar is hij ziek geworden en op 1 augustus 1942 met een transport zieken afgevoerd naar Dachau. De transporten van Neuengamme naar Dachau stonden bekend als Himmelfahrtskommando. Na 14 dagen leefden nog maar enkelen vanwege de slechte behandeling die deze zieken kregen. Hij hield het vol tot 22 augustus van dat jaar.

Ondanks de arrestatie ging mijn oma door met haar verzetsactiviteiten. Het zegt wel wat over haar moed dat zij, als vrouw van een opgepakte verzetsstrijder, door bleef gaan met haar activiteiten. Dat was bv het verspreiden van de illegale krant De Waarheid. Mijn moeder weet nog heel goed dat ze als 3-jarige bij mijn oma op de fiets achterop zat met haar benen in de fietstassen, de voeten boven op de stapel verzetskrantjes. Een keer kwamen er vliegtuigen laag over en mijn oma smeet de fiets met haar achterop de berm in en zei: “liggen, platliggen” en ze kan nu nog de jeuk van de brandnetels voelen. Dat waren voor haar toen alleen maar spannende momenten. Het verdriet, de angst, dat kwam later pas, na de oorlog.

Nog niet eens zo heel lang geleden hoorde ik van haar hoe het was om na de oorlog verder te leven met een ‘nieuwe’ vader en nieuwe broertjes en een nieuw zusje. Mijn oma hertrouwde in 1947 en verhuisde met haar 2 dochters naar Vogeldorp in Amsterdam Noord. Hier leefde het gezin met de nieuwe vader verder en kwamen er nog 3 kinderen bij. Toch hoorde je tot jaren na de oorlog nog over mannen, vaders en zonen die nog terugkwamen! Mijn moeder heeft van haar 6de tot zeker 12de jaar regelmatig op de Meeuwenlaan op de uitkijk gestaan. Misschien komt hij ook wel terug, en oh stel dat hij terugkomt wat dan? Je hoopt dat natuurlijk maar oh hoe moet dat dan? Ze kwam voor zichzelf wel met de oplossing: Dan ga ik maar met mijn vader mee en dan kan Truus bij mama blijven om voor de kleintjes te zorgen……Die situatie kwam er nooit van.

Over dit verdriet, deze worsteling, werd bij mij thuis niet gesproken. Ik wist dat er verdriet was, maar het was geen onderwerp van gesprek. Het was ook heel tegenstrijdig met wat er wel over de oorlog verteld werd. Stoere verhalen over een jochie dat aardappels roofde uit het Duitse kamp, vriendjes werd met de Duitsers en zodoende brood kreeg voor de familie thuis. Dat namelijk waren de verhalen van mijn vader, die 10 jaar oud was toen de oorlog uitbrak. De charme en het gemak om iedereen voor zich te winnen zorgde ervoor dat hij eten mee kreeg uit dat Duitse kamp. Wat een enorme tegenstrijdigheid in 2 families, tegenstrijdigheden die samen kwamen in het gezin, waarin ik opgroeide.

In 1982 kreeg mijn opa Johannes Klok 40 jaar nadat hij stierf in concentratiekamp Dachau, postuum het Verzetsherdenkingskruis. Maar zijn verhaal is eigenlijk nooit verteld, nooit opgeschreven. Zijn naam heb ik nooit gehoord, waar dan ook. Over hem is nooit een boek geschreven. Hij heeft hier nooit door de haag gelopen. Hij heeft nooit zijn dochters, zijn kleindochters, zijn kleinzonen zien opgroeien. Hij kwam op voor mensen die dat nodig hadden en dat was een heel bewuste keus. Hij gaf daarmee zijn eigen leven.

Vorig jaar op deze plek raakte ik geroerd door de kleindochter van Skippy de Waal. Dat was het moment, waarop ik dacht: ik wil over mijn opa praten. En hier sta ik dan, met een eerbetoon aan hem. Want, al heeft hij dit monument nooit gezien, het is er ook voor hem. Straks loop ik er weer door, ook voor hem, juist voor hem! En vandaag ben ik er trots op dat ik dit kan vertellen over hem, in bijzijn van mijn moeder, de dochter van Johannes Klok.'

Tot slot kwamen Sanne en Mirjam naar voren, leerlingen van de Merkelbachschool uit Amsterdam en Mirjam droeg hun samen geschreven gedicht 'Een vrije toekomst' voor. De school heeft het Dachau monument geadopteerd en leerlingen zijn jaarlijks aanwezig.


(Foto Amstelveenweb.com - 2018)

Sanne en Mirjam de leerlingen van de Merkelbachschool uit Amsterdam schreven samen een gedicht
'Een vrije toekomst' en Mirjam las het voor

Een vrije Toekomst
Zo vrij als een vogel dat moet iedereen zijn
Bijna iedereen had in de Tweede Wereldoorlog fysiek en geestelijk pijn
Wij herdenken vandaag de mensen die gesneuveld zijn en pijn hebben geleden
De Tweede Wereldoorlog is een bitter verleden
Gelukkig is de grootste oorlog nu voorbij
De meeste mensen zijn nu ook vrij
Helaas zijn er nog oorlogen in andere landen
En huizen en gebouwen die met vlammen branden
We moeten met z'n allen een goede toekomst maken
En zorgen dat militairen ons niet met kogels op verschillende plekken raken
Eén van de belangrijkste woorden voor de toekomst is RESPECT
Dan wordt de toekomst pas perfect!


(Foto Amstelveenweb.com - 2018)

De leerlingen van de Merkelbachschool uit Amsterdam staan al klaar om de kransleggers te begeleiden

Na het blazen van het Nederlandse taptoe signaal en een minuut stilte, speelde de regimentsfanfare het Wilhelmus, het Nederlandse volkslied, waarbij de halfstok hangende vlaggen van Nederland en Amsterdam, naar de top werden gehesen. Vervolgens begon de traditionele kranslegging en als eerste was dit de heer Bas Eeenhoorn, burgemeester van Amstelveen namens de gemeente en als tweede Pieter Litjens (VVD) wethouder en nu als locoburgemeester van Amsterdam namens die gemeente. Daarna legden verschillende kamporganisaties hun kransen in een halve cirkel langs het monument, waarbij het regiment bij elke kranslegging een korte hymne speelde.


(Foto Amstelveenweb.com - 2018)

De trompettist van de Regimentsfanfare Garde Grenadiers en Jagers blaast The Last Post. Het is een militair hoornsignaal en wordt gebruikt op militaire begrafenissen van het Commonwealth van het Verenigd Koninkrijk en tijdens ceremonies ter herdenking van degenen die zijn gedood in oorlog. Daarna speelde de fanfare het volkslied Wilhelmus


(Foto Amstelveenweb.com - 2018)

Bas Eenhoorn burgemeester van Amstelveen legt een krans bij het Dachau Monument in het Amsterdamse Bos op 21 april 2018 tijdens de 73ste herdenking van bevrijding van het concentratiekamp in Dachau. Het monument is geadopteerd door de Openbare Basisschool Merkelbach in Amsterdam Buitenveldert en ook dit jaar stonden de leerlingen van de school bij het monument, om een gedicht voor te dragen, de kransen aan te dragen en de kransleggers te begeleiden


(Foto Amstelveenweb.com - 2018)

Wethouder Pieter Litjens (VVD) van de gemeente Amsterdam als locoburgemeester legt een krans bij het Dachau Monument in het Amsterdamse Bos op 21 april 2018

De kransleggers waren verder:
Mrs. Pamela Hack Deputy Consul General van de USA, de heer Dirk Brengelmann ambassadeur Bundesrepublik Deutschland, mevrouw Marlieke Dam van het Ministerie van Volksgezondheid en Sport, de heer Jacques Grishaver van de Nederlands Auschwitz Comité, mevrouw Ch. Lotty Huffener-Veffer van Vriendenkring Kamp Vught, de heer Jan 'Skippy’ de Vaal van Vriendenkring Oud-Natzweilers, de heer Josha Sietsma van de Nederlands Dachau Comité en dhr. Thom Tullenaar van de Vriendenkring van Oud-Dachauers, de heer F. Freesen Contact commissie Noord Holland Zuid, de heer J. Roeweiden Amsterdams 4 en 5 mei Comité, de heer M. de Loos Centraal Orgaan Voormalig Verzet en Slachtoffers (COVVS) werkgroep Één Wereldoorlog II, de leerlingen van de Merkelbachschool Amsterdam, mevrouw S. Holtz en de heren J. Breedvelt en R. Steensma van het Nationaal Dachau Monument.


(Foto Amstelveenweb.com - 2018)

De volgende kranslegger is mrs. Pamela Hack, Deputy Consul General van de USA


(Foto Amstelveenweb.com - 2018)

Z.E. de heer Dirk Brengelmann ambassadeur van de Bondsrepubliek Duitsland legt ook een krans


(Foto Amstelveenweb.com - 2018)

Oud-Dachauer Jan 'Skippy' de Vaal is 96 jaar oud en is nog altijd bereid om een krans te leggen


(Foto Amstelveenweb.com - 2018)

Thom Tullenaar van de Stichting Vriendenkring van Oud-Dachauers legt ook een krans

Na de kransleggingen begon de traditionele gang over de 60 meter lange kampstraat, waarin de namen staan gebeiteld van 500 Duitse concentratiekampen en buitencommando’s. De drie nog levende Oud-Dachauers openden de rij en zoals destijds bij het appèl in het kamp, werden stuk voor stuk hun namen afgeroepen: Willemijn Petroff-van Gurp, Jan 'Skippy' de Vaal (1922) en Henk van de Water. De leerlingen van de Merkelbachschool gaven de aanwezigen die de gang van het monument ingingen een bloem. Deze bloem kan men in de heg steken, daar waar bijvoorbeeld de naam van het kamp, waarvan men de persoon herdenkt, op de steen ziet staan. Achter de eerste drie gasten volgden alle aanwezigen en met alle bloemen her en der in de haag, zag het Dachau monument er in de zon weer heel bijzonder uit.


(Foto Amstelveenweb.com - 2018)

Na de toespraken en de sfeervolle muziek kunnen de aanwezigen een bloem in de haag van de kampstraat steken.
De eerste is mevrouw Willemijn Petroff-van Gurp


(Foto Amstelveenweb.com - 2018)

Jan 'Skippy' de Vaal is de volgende 'bloemsteker'


(Foto Amstelveenweb.com - 2018)

Frank Houben van de Stichting Vriendenkring van Oud-Dachauers begeleidt zijn zoon en laat zien,
hoe en waar je een bloemetje in de haag kunt steken

De gasten die zich hadden ingeschreven keerden weer terug naar het hoofdkantoor van de KLM om daar van een lunch te genieten en met elkaar herinneringen te delen. De redactieleden van Amstelveeneweb.com keerden huiswaarts. Het was weer een indrukwekkende herdenking.


(Foto Amstelveenweb.com - 2018)

Er waren ook veel jongeren die ook aan de Dachau-herdenking meededen, zoals dit meisje en dat is ook de bedoeling dat de herinneringen aan de verschrikkingen van de oorlog niet worden vergeten



Bekijk de video, beleef de herdenking mee en beluister de speeches

Het Nationale Dachau Monument
Dit monument bevindt zich in het Amsterdamse Bos, langs de Bosbaan. Het monument werd ontworpen door beeldend kunstenaar Niek Kemps en bestaat uit een straatweg van Belgisch blauwsteen, 60 meter lang en 2,35 meter breed, omzoomd door een taxushaag. De straatweg is ongelijk, wat symboliseert dat de gevangenen op ongelijk schoeisel moesten lopen. In de blauwsteen staan de namen van 500 concentratiekampen en buitenkampen gebeiteld. Het Nationaal Dachau Monument werd op 3 december 1996 door prins Bernhard en prinses Juliana geopend. Sinds 1997 wordt er jaarlijks een herdenking gehouden.

Het Dachau concentratiekamp
 (Duits: Konzentrationslager (KZ) Dachau) was de eerste van de nazi concentratiekampen in 1933 die in Duitsland werden geopend, bedoeld om politieke gevangenen vast te houden. Het is gelegen op het terrein van een verlaten ammunitiefabriek ten noordoosten van de middeleeuwse stad Dachau, ongeveer 16 km ten noordwesten van München in de staat Beieren in Zuid-Duitsland. Het kamp werd in 1933 geopend door Heinrich Himmler (1900 - 1945) Reichsführer van de Schutzstaffel (Beschermingsquadron van de SS) en een toonaangevend lid van de nazipartij (NSDAP) van Nazi-Duitsland. Het doel van het kamp werd uitgebreid voor dwangarbeid en uiteindelijk de gevangenisstraf van joden, Duits- en Oostenrijkse criminelen uit te voeren. Het kampsysteem Dachau groeide uit tot bijna 100 subkampen, die voornamelijk werkkampen, of Arbeitskommandos waren en bevonden zich in heel Zuid-Duitsland en Oostenrijk. De kampen werden bevrijd door de Amerikaanse troepen op 29 april 1945. In de jaren 1933 tot 1945 werden in totaal 206.200 mensen uit 30 landen in Dachau gedetineerd. Het dodental van Dachau en de Außenlager bedraagt ten minste 41.500. Ongeveer 10.000 van de 30.000 gevangenen waren ziek op het moment van bevrijding. Sinds 1965 is op het terrein van het concentratiekamp is de KZ-Gedenkstätte Dachau gevestigd ter herinnering aan het concentratiekamp Dachau en het wordt jaarlijks door ongeveer 800.000 mensen bezocht.