Geen uitverkoop van Amstelveen

We hebben de beslissing genomen in het college van B en W: we gaan niet door met een bijdrage van € 100 miljoen aan een overkapping van de Rijksweg A9. Waarom hebben we dat besluit genomen?

Het vorig college van B enW in Amstelveen heeft in 2007 beloofd om 100 miljoen euro bij te dragen aan het Rijk voor een overkapping bij een verbreding van de A9. In 2007 leek het voor onze voorgangers in het college van B en W nog zo mooi, groei, groei en nog eens groei. De gemeenten rondom Amsterdam bijeen onder de prestigieuze naam Metropoolregio Amsterdam geloofde er ook helemaal in met de miljoenen, die binnenkwamen uit de verkoop van grond.

Nu, in 2011 staat onze stad en de regio er veel minder rooskleurig voor. We kunnen de overkapping alleen betalen, als we de sportvelden en elk ander stukje groen gaan bebouwen. Ook zal het ten koste gaan van ons ouderenbeleid, sportvoorzieningen en minimaregelingen en moeten we de OZB-belasting verhogen totdat we wellicht een artikel 12 gemeente zijn. Ik vind dat onacceptabel.


Grotere kaart weergeven Knooppunt Badhoevedorp, waar de rijkswegen A9 en A4 kruisen elkaar en hier staat regelmatig een lange file

We doen Amstelveen niet in de uitverkoop voor een overkapping

De aankomende jaren hebben we 20 miljoen euro nodig om onze kinderen in fatsoenlijke schoolgebouwen te huisvesten. Amstelveen heeft een minimale reserve. Daarbij moeten we 11 miljoen euro bezuinigen tot 2014 om de gemeentekas op orde te houden. Daarom is het niet meer reëel om 100 miljoen euro aan een overkapping uit te geven.

Twijfels verbreding

Een belangrijke reden voor Rijkswaterstaat om de A9 te verbreden is, dat er 60.000 woningen gebouwd zouden worden in Almere onder de naam De Schaalsprong. Grote initiator was PvdA'er Adrie Duivesteijn, een handig politicus met een netwerk op het ministerie.


Grotere kaart weergeven De rijksweg A9 kruist hier de rijksweg A2 richting Utrecht. In plaats van flyovers hier te bouwen om de doorstroming van het verkeer te verbeteren er is elke dag feest met verkeersconflicten en lange files

Vanwege de 60.000 woningen moesten de wegen naar Schiphol verbreed worden. Dat de  rijksweg A1 aangepakt moet worden weet iedereen. Maar ook de 3-baansweg A9 bij Amstelveen moet 4-baans worden, hoewel elke automobilist je kan uitleggen, dat de knelpunten bij de A2 en A4 het probleem zijn.

Inmiddels staat half Almere staat te koop op Funda en die 60.000 woningen zijn onzeker. Hopelijk gaat minister Melanie Schultz de zaken nog eens kritisch bekijken. De minister kan het geld beter gebruiken om echte knelpunten op te lossen in de regio en de 60.000 woningen dichterbij Schiphol laten bouwen.

Op 15 februari 2011 kregen alle Amstelveense raadsleden deze brief toegestuurd:

Overeenkomst Stroomlijnalternatief Planstudie Schiphol-Amsterdam-Almere

Geachte leden van de raad,

1. Aanleiding

In de vergadering van 1 november 2007 heeft de raad ingestemd met de Overeenkomst Stroomlijnalternatief Planstudie Schiphol-Amsterdam-Almere. In die tijd waren de toenmalige bestuursorganen ervan overtuigd, mede op basis van een studie van Movares over mogelijke ontwikkelingsmassa, dat een bijdrage van € 100 miljoen uit gebiedsontwikkeling op en rond de zone A9 haalbaar en verantwoord is.

Inmiddels zijn de omstandigheden ingrijpend veranderd en heeft het college al meerdere keren aan de hand van de meest actuele cijfers de gemeentelijke positie overwogen. Laatstelijk bij brief van 21 september 2010 hebben wij u bericht, dat wij de A9-tunnet door Amstelveen belangrijk vinden, vooral voor de leefbaarheid van onze stad, maar dat een bijdrage van 100 miljoen veel meer is dan onder de huidige omstandigheden van ons gevraagd kan en mag worden.

De gemeenteraad heeft ons verzocht aan tafel te gaan met het Rijk, Bij de voorbereiding van het gesprek met het Rijk hierover zijn aanvullende gegevens beschikbaar gekomen die naar ons oordeel tot verdere aanscherping van ons standpunt moeten leiden. In deze brief willen wij dat verder onderbouwen. Wij bespreken achtereenvolgens:

-het juridisch kader

-het toekomstperspectief voor de as Schiphol-Amsterdam-Almere

-de economische crisis en de gevolgen daarvan voor de vastgoedmarkt

-de actuele financiële positie van de gemeente

-financiële gevolgen voor de gemeente als gevolg van handelen van het Rijk

-de voorzienbaarheid van deze ontwikkelingen

2. Juridisch kader

Wanneer het gaat om de invloed van gewijzigde omstandigheden op de gehoudenheid aan de overeenkomst zijn twee bepalingen vooral van belang, art. 5 lid 9, en art. 7 lid 6 (Art. 5, lid 9: "De financiële bijdragen van de decentrale overheden, zoals opgenomen in art. 5, lid 2, komen deels uit geraamde opbrengsten van de ontwikkeling van vastgoed. Het risico voor tegenval lende opbrengsten ligt bij de betreffende partij.").

De eerste bepaling is op zichzelf helder : een tegenvallend ontwikkelingsresultaat komt voor rekening van de gemeente. Echter, in ons burgerlijk recht dienen overeenkomsten naar redelijkheid en billijkheid te worden nageleefd en dat houdt in dat bij onvoorziene omstandigheden ook voor tegenvallende resultaten uit gebiedsontwikkeling alsnog een beroep kan worden gedaan op de tweede bepaling. Bij een overeenkomst tussen overheden geldt dat nog eerder dan bij een overeenkomst tussen private partijen zwaarwegende onvoorziene omstandigheden kunnen er de oorzaak van zijn, dat van een overheid niet kanworden gevergd dat zij haar verplichtingen onverkort nakomt. Een ingrijpende bezuinigingsronde tijdens een economische crisis, of een vastgoedcrisis kunnen zo'n zwaarwegende omstandigheid zijn.

De overeenkomst kent op een enkele uitzondering na geen bepalingen omtrent opzegging, of ontbinding: het Burgerlijk Wetboek is derhalve rechtstreeks van toepassing. Duidelijk is dat wijziging, opzegging of ontbinding niet eerder aan de orde is dan nadat het In artikel 7, lid 6, beschreven overleg tussen partijen ten gronde is gevoerd en heeft geleid tot overeenstemming dan wel zonder overeenstemming is geëindigd. In dat geval treedt artikel 8 van de overeenkomst, dat gaat over geschillenbeslechting, in werking. Dat betekent wederom een overlegronde en eventueel een gang naar de Amsterdamse rechtbank.

In het vorenstaande zijn mogelijk gemeentelijke besluiten over de contractuele positie aan de orde. Dat raakt de bevoegdheidsverdeling tussen de gemeentelijke organen. Het college is bevoegd tot privaatrechtelijk handelen, maar de gemeenteraad dient door het college geconsulteerd te worden op basis van de artikelen 160, lid 1 sub e juncto 169 lid 4 van de gemeentewet3. Het te starten overleg met het Rijk kan op allerlei momenten gevolgen hebben voor de juridische positie van onze gemeente. In de raadsvergadering van 23 maart 2011 zal dit onderwerp formeel aan U worden voorgelegd, of, zo nodig, in een eerdere raadsvergadering buiten het reguliere schema. U kunt dan uw wensen en bedenkingen ter kennis van het college brengen. Tot dat moment zal het college geen fn juridische zin onomkeerbare stappen zetten. Met deze brief willen wij u al helderheid geven over onze Inzet in het komende overleg, zodat u daar een mening over kunt vormen.

3.  Het toekomstperspectief voor de as Schiphol-Amsterdam-Almere

De ideeën over de ontwikkeling van de as Schiphol-Amsterdam-Almere zijn gebaseerd op aannames uit de periode vóór de economische crisis. Een samenhangend beeld van hoge economische dynamiek langs de hele as, de keuze voor nieuwe woonlocaties, waaronder in Almere, betekenisvolle stappen in de richting van Anders betalen voor Mobiliteit, en mobiliteitsmaatregelen in infra en OV.

Sindsdien is de vraag naar bedrijvenlocaties is zeer sterk afgenomen. De woon/werkbalans aan de oostelijke kant van de corridor is niet in evenwicht. In het hele gebied is sprake van een overaanbod. De leegstand in kantoren en bedrijven is zorgelijk en herstel is niet te voorzien. De woningproductie loopt terug en ook de sociale sector heeft het moeilijk. Het denken beweegt zich nu meer naar het hergebruik van vrijkomende locaties in het bestaande stedelijk gebied. Economische dynamiek over de hele lengte van de as is niet meer vanzelfsprekend en ook niet maakbaar.

Wijziging van de ruimtelijke ontwikkeling zal gevolgen hebben voor de prognoses van de groei van het autoverkeer en de benodigde infrastructuur. Er is uitgegaan van een groei van het autoverkeer op de A9 in Amstelveen tussen 2010 en 2030 met 75%. Beperking van de mobiliteitsgroei wordt door het "Nieuwe Werken" nog verder versterkt. Aan de andere kant zijn er ontwikkelingen die juist een toename van de mobiliteit kunnen veroorzaken. Hierbij kan onder meer gedacht worden aan het niet doorgaan van "Anders betalen voor Mobiliteit". De vraag die voorligt is wat de te verwachten mobiliteitsgroei per saldo zal zijn.

Bij herijking kan ook worden meegenomen met welk tempo de milieulast van mobiliteit afneemt. Ontwikkelingen die tot een afname van de milieulast zullen leiden zijn meegenomen in de door het Rijk gehanteerde prognoses. De vraag is echter,of de milieulast wellicht sneller afneemt dan verwacht door onder meer de opkomst van elektrisch rijden op een schaal die vijfjaar geleden niet in die mate te verwachten was.

Fiscale facilitering, een industrie die in hoog tempo nieuwe modellen op de markt brengt: het is de moeite waard om te bezien met welk tempo effecten van dit alles te verwachten zijn op fijn stof, verkeersgeluid en CO2 uitstoot. Door enerzijds lagere prognoses en anderzijds meer elektrisch rijden zou de geprognosticeerde toename van de milieuhinder mogelijk bijgesteld moeten worden. Er wordt een investering gedaan voor tientallen jaren en het risico bestaat dat wordt geïnvesteerd in het verkeer van het verleden in plaats van dat van de toekomst.

Ook geeft het ons als gemeente stof tot nadenken over de vraag of onze intentie om de leefbaarheid te beschermen door aan ondertunneling bij te dragen nog even urgent is als in 2007 werd ingeschat. Daarbij komt dat in de overgangsperiode offers worden gevraagd welke het maatschappelijk draagvlak onder druk zetten: de stad zal jaren open liggen en de huidige vertraging In de planning maakt dat beeld niet bepaald rooskleuriger. De eigenaar van het Stadshart en de gerenommeerde bedrijven langs de A9 hebben al herhaaldelijk uiting gegeven aan hun grote zorgen over de bereikbaarheid en functionaliteit van hun locaties in de periode van aanleg.

4. De economische crisis en de gevolgen daarvan voor de vastgoedmarkt

De economische crisis, die begon als een bankencrisis, ontwikkelt zich steeds meer tot een vastgoedcrisis. De omstandigheden op de vastgoedmarkt zijn dramatisch verslechterd over de volle breedte van dat marktgebied. Deze verslechtering beperkt de mogelijkheden ten aanzien van het vastgoed program ma zeer, ook omdat deze situatie structureel lijkt te zijn. In de kantorenmarkt is sprake van grootschalige leegstand in de regio, die niet (meer) door de markt wordt opgenomen. Voor bedrijventerreinen is er een overaanbod. En de crisis heeft de zwakke kanten van de Nederlandse woningmarkt genadeloos blootgelegd.

Doorstroming is laag, sociale huur wordt domweg een te grote investering, starters komen nauwelijks aan de bak. Projectontwikkelaars zijn zeer terughoudend of zelfs uit zicht verdwenen, corporaties hebben het moeilijk. Dit alles heeft effecten op de afzetmogelijkheden en afzetsnelheid van woningen en kantoren en op prijzen en opbrengsten. Daardoor is het risicoprofiel voor de gemeente zeer drastisch verslechterd. De business case, opgesteld door het projectteam A9 laat een tekort in de orde van grootte van € 25 miljoen zien met een behoorlijke bandbreedte daaromheen.

De vastgoedexploitaties elders in de gemeente wijken niet fundamenteel van dit beeld af: er is gelukkig wel sprake van doorlopende contracten, de bouw in de zorg, retail en het onderwijs blijft goed op gang, maar in andere sectoren is het na ommekomst van de lopende contracten stil. De opbrengsten hiervan zijn al bestemd voor het meerjarige investeringsplan voor onderwijshuisvesting.

5. De actuele financiële positie van de gemeente

In onze brief van 21 september 2010 zijn wij daar uitvoerig op ingegaan. Kort samengevat:

-De gemeente moet in deze collegeperiode ca. 12 miljoen structureel bezuinigen als gevolg van de kortingen van het Rijk.

-Om de ambities (die overigens ook een wettelijke basis hebben) te dekken is nog een dekkingsbehoefte bulten de reguliere begroting en reserves te verwachten in de orde van grootte van € 50 a 60 miljoen. Daarbij is nog geen rekening gehouden met een bandbreedte aan risico's.

-De onbenutte belastingcapaciteit wordt als laatste vangnet in stand gehouden en niet aangesproken. Dit ook om onze inwoners, die ook door de crisis worden getroffen, niet met een algemene belastingverhoging te treffen.

Kortom, de gemeente is in de huidige omstandigheden niet in staat om het verwachte tekort op de gebiedsontwikkeling A9 uit de reguliere begroting of reserves te dekken. Ook de grondexploitaties elders in de gemeente bieden geen soelaas. Dat betekent, dat we bij onverkorte uitvoering van de gebiedsontwikkeling genoodzaakt zouden worden om investeringen in bijv. onderwijshuisvesting en sport achterwege te laten en (nog eens) te korten op voorzieningen voor minima en WMO. In onze beleving zijn deze voorzieningen echter tenminste van gelijkwaardig belang voor de leefbaarheid in onze stad, zo niet belangrijker dan een ondertunneling van de A9.

6.  Verminderde ontwikkelingsmogelijkheden voor de gemeente als gevolg van handelen van het Rijk

Het Rijk heeft in zijn planvorming voor de tunnel (ontwerp Trace-besluit) keuzen gemaakt die direct of indirect de ontwikkeling van bepaalde locaties belemmeren. De beschikbare ruimte voor gebiedsontwikkeling is daardoor minder dan nog in 2007 en 2009 werd verondersteld. We noemen:

-Aanpassingen aan afritten en onderliggend wegennet die de ontwikkelmogelijkheden beperken. Bijvoorbeeld ter plaatse van de Verlegde keerpuntweg en het Keizer Karelpark. (orde van grootte: € 15 miljoen)

-Verschuiving van de tunnel naar het noorden over een lengte van circa een kilometer ten opzichte van de plannen in 2007. ook hierdoor worden de ontwikkelopbrengsten verlaagd,(orde van grootte € 9 miljoen)

Daarnaast is er sprake van beperkend beleid en wet- en regelgeving. Ook deze leggen beperkingen op aan de mogelijkheden van gebiedsontwikkeling en leiden tot hogere kosten en/of lagere opbrengsten. Voorbeelden:

-Minder mogelijkheden voor ontwikkeling in de Amstelscheg. Deze zijn het directe gevolg van het rijksbufferbeleid en de doorvoering daarvan door de provincie die na afsluiting van het contract in werking is gezet via de nWRO en de provinciale verordening, (orde van grootte: € 25 miljoen)

-Onduidelijkheid over de mogelijkheden voor bouwen op de tunnel.

Een ander en aanvullend aspect met financiële gevolgen voor de gemeente betreft de betalingsregeling en de rentevoet. Hierover is niets opgenomen in het contract en er bestaat ook nog geen overeenstemming over met het Rijk. Daardoor bestaat bijvoorbeeld het risico, dat betaald moet worden, voordat verdiend wordt. Dit risico wordt vergroot doordat het Rijk de realisatie van de tunnel al enkele malen heeft uitgesteld. Doordat een gedeelte van de gebiedsontwikkeling pas mogelijk is na realisering van de tunnel, vertragen de inkomsten ook. Dit terwijl in het contract is vastgelegd dat de gemeente reeds vanaf 1 januari 2008 indexering zou moeten betalen. Dat risico is voor de gemeente niet te dragen.

Ons college is van mening, dat het Rijk als veroorzaker verantwoordelijkheid moet nemen voor dergelijke posten, net zoals, volgens contract, bij extra wensen van de gemeente de rekening bij de gemeente wordt gelegd.

7. De voorzienbaarheid van deze ontwikkelingen

Zoals in de paragraaf over het juridisch kader al is geschetst is in het contract een clausule opgenomen over het in overleg treden indien zich onvoorziene omstandigheden voordoen van dien aard, dat naar redelijkheid en billijkheid ongewijzigde instandhouding van de overeenkomst niet mag worden verwacht. De omstandigheden moeten dus onvoorzien zijn en zwaarwegend van aard.

Als we dan zien, dat:

-er een buitenproportionele crisis is, die niemand kon voorzien

-kantoren geen optie meer zijn en het aantal woningen is meer dan een derde is teruggebracht

-prijzen drastisch gekelderd zijn

-afzet van vastgoed een factor 3 langzamer gaat dan voorheen

-mate en moment van marktherstel onvoorspelbaar is

-overal in het land contracten worden opengebroken en heronderhandeld

-na 2007 duidelijk is geworden dat niet of nauwelijks op de tunnel mag worden gebouwd (zonder wettelijke basis overigens)

-er zware bezuinigingen op het gemeentefonds zijn toegepast

-de gemeente daardoor en door de verslechterde grondexploitaties financieel in

-wankel evenwicht is, maar dat investeringen sterk onder druk staan

-het Rijk keuzen heeft gemaakt die de oorspronkelijk gedachte gebiedsontwikkeling sterk negatief beïnvloeden

-er vertraging optreedt in de realisatie van de tunnel en dus vertraging in de inkomstenstroom voor de Gemeente Amstelveen

-het rijksbufferbeleid is aangescherpt

Deze cumulatie van een ernstige vastgoedcrisis, een verslechterde draagkracht van de gemeente door rijksbezuinigingen en vertraagde vastgoedexploitatie en handelen van onze contractpartner Rijk dat de uitkomst van gebiedsontwikkeling negatief beïnvloedt stelt naar ons inzicht buiten twijfel dat zich hier de in het contract bedoelde zwaarwegende onvoorziene omstandigheden voordoen en dat de gemeente daar met recht een beroep op kan doen.

8. Inzet voor overleg met het Rijk

Alles overziende heeft het college de volgende conclusies getrokken:

-Er is dringend behoefte aan een herijking van de uitgangspunten voor de as Schiphol-Amsterdam-Almere. Mede door het uitstel van realisering dient nagegaan teworden of dit concept nog wel toekomstvast is. Wij vragen ons af of de investering, zeker in Amstelveen, nog wel opweegt tegen de baten

Wij blijven van mening, dat de leefbaarheid in het gebied van de A9 verbeterd moet worden. Het offer dat we daarvoor moeten brengen weegt echter zo zwaar, dat andere investeringen in leefbaarheid in gevaar komen: dat is het onze gemeente niet waard.

-De situatie op de vastgoedmarkt is inmiddels zo verslechterd dat van een gemeente met de omvang en huishouding van Amstelveen een dergelijk zware tast/risico niet redelijkerwijs gevraagd mag worden. Met vasthouden aan de overeenkomst brengt het Rijk de financiële gezondheid van de gemeente in gevaar. Dit knelt temeer door Rijksbezuinigingen op algemene titel, waardoor onze gemeente hard wordt getroffen.

- Het Rijk is door eigen handelen substantieel medeverantwoordelijk voor de verslechtering van de business case.

Onder de huidige omstandigheden mag naar oordeel van het college niet van de gemeente worden gevraagd om te blijven participeren In de overeenkomst zoals die thans luidt. In alle oprechtheid menen wij, dat het verschil in de huidige vastgelegde bijdrage en datgene wat op grond van het vorenstaande redelijk en billijk moet worden geacht zo groot is, dat het onzerzijds feitelijk een verzoek tot ontbinding inhoudt, maar dat zal pas na het overleg blijken als het Rijk in deze kwestie positie heeft ingenomen. Wij realiseren ons terdege, dat deze benadering het risico inhoudt, dat de ondertunneling van de A9 niet doorgaat terwijl de druk op verbreding blijft. In dat geval zullen wij de belangen van Amstelveen om de leefbaarheid door andere maatregelen te borgen met verve behartigen. Wij betreuren het zeer dat een unieke mogelijkheid om tot een ondertunneling van de A9 te komen, met alle voordelen die daaraan verbonden zijn, onder de huidige omstandigheden uit zicht kan raken.

Maar de aan deze ondertunneling verbonden financiële last voor onze gemeente zou in deze tijd een veel te grote druk leggen op onze financiële mogelijkheden om de door uw raad en ons college gewenste Amstelveense samenleving in stand te houden. Conform de overeenkomst zal ons college in overleg treden met de Minister van Infrastructuur en Milieu. Om dat overleg te starten zullen wij op korte termijn een brief van bovenstaande strekking aan de Minister doen toekomen.

Hoogachtend,

burgemeester en wethouders van de gemeente Amstelveen,

de secretaris,  mr. R. J. T. Schurink     de burgemeester, mr. J. H. C. van Zanen