Grote renovatie St. Urbanuskerk is begonnen

Het jaar 2011 kende voor het parochiebestuur en andere betrokkenen van de Bovenkerkse St. Urbanuskerk een bijzonder slot. Uitgerekend op de laatste dag gaf burgemeester Jan van Zanen het startsein voor de grote renovatie van het kerkgebouw. Daartoe onthulde hij officieel een 'Bouwbord-spandoek'.

Helemaal soepel verliep de onthulling niet. Het laken, dat het bouwbord bedekte wilde er, tot grote hilariteit van de vele omstanders, maar niet af. Jan van Zanen liet zich daarom van zijn meest sportieve en daadkrachtige kant zien door een ladder te beklimmen en het bord handmatig te ontbloten. Toen kon er alsnog worden geklonken op de operatie die al geruime tijd in de pen was en dit jaar eindelijk gaat beginnen.

De Urbanuskerk, een Rijksmonument, bevindt zich op de grens van het Amsterdamse Bos en de Oeverlanden van de Amstelveense en Bovenkerkse Poel. De kerk is, op verzoek van de toenmalige pastoor Brouwers, ontworpen door architect Pierre Cuypers.

(Foto Amstelveenweb.com - 2008)

Glas-in-lood roosvenster boven het Jozef-altaar in de St. Urbanuskerk in Bovenkerk

De bouw begon in 1873 en twee jaar later werd de kerk in gebruik genomen. Op 14 oktober 1881 waaide de spits van de toren. Vooral door geldgebrek kwam de bouw jarenlang stil te liggen. Pas in 1888 pikten de bouwers de draad weer op. Eerst werd de kerk afgebouwd en tot slot, als stevige punt op de 'i', werd de toren in ere hersteld.

Pierre Cuypers heeft furore gemaakt met zijn bouwstijl. Deze grijpt terug op de middeleeuwse gotiek, net als diverse beroemde bouwwerken in Europa, zoals de Notre Dame in Parijs en de kathedralen van bijvoorbeeld Amiens en Chartres en de Dom van Keulen. Al vanaf zijn eerste ontwerpen heeft Cuypers baksteen, of schoon metselwerk als materiaal voor de gewelven toegepast. Dat geldt ook voor de Bovenkerkse Urbanus, inclusief het gebruik van spitsbogen, kruisribgewelven en pijlers met verticale lijnen voor een optimaal hoogte-effect.

De Urbanus is een prachtige kerk. Het tweede gedeelte van de bouw is destijds echter voor een zeer lage prijs aanbesteed en dat is waarschijnlijk ten koste gegaan van de kwaliteit. Zo luidde de tenminste het vermoeden van het huidige kerkbestuur. Uit de lucht gegrepen was dat niet. De gewelven onder de nieuwe vloer zijn bijvoorbeeld zichtbaar goedkoper uitgevoerd dan die onder de oudste delen van de kerk. De gevolgen bleven niet uit.

In de jaren 1960 ontstonden scheuren in de muren. Onderzoek wees uit, dat verschillende funderingspalen scheef de grond in waren geslagen en dat enkele daarvan zich niet onder de draagbalken bevonden, die zij dienden te ondersteunen.

De fundering is versterkt, maar daarmee waren de problemen niet van de baan. Dat bleek in 2006 en 2007. Tijdens reparatieklusjes kwamen scheuren in de gewelven aan het licht. Vraagtekens werden geplaatst bij reparaties die in de jaren zestig waren verricht. En vraagtekens bleven het, want documentatie over de werkzaamheden was nergens terug te vinden. Nieuw onderzoek was nodig.

Bovendien`kwam de Monumentenwacht met een rapport, waarin ze meldde dat de kerk met ernstig achterstallig onderhoud kampte. De noodzaak om afdoende maatregelen te nemen werd in augustus 2008 nog eens onderstreept. Tijdens een kerkdienst liet in het rechterkruisgewelf een stuk metselwerk los, het kwam naar beneden en kletterde met een daverende klap op een leuning, precies tussen twee kerkgangers. Zij kregen daarmee de schrik van hun leven. Een teken van boven? Je zou het bijna zeggen. De hoek werd tijdelijk afgesloten en onder het plafond kwam ter bescherming een net te hangen.

Het kerkbestuur was er al mee bekend, dat de bewuste hoek, inclusief de sacristie, fors aan het verzakken was - onder meer de brede scheur boven de sacristie ingang was al een vingerwijzing, -maar nu begonnen de alarmbellen toch wel wat nadrukkelijker te schellen. Het besluit om op de Urbanuskerk een grootscheepse renovatie los te laten was toen overigens al genomen.

Met behulp van een hoogwerker is de kerk, inclusief de gehele toren, nauwgezet geïnspecteerd. Een in funderingstechniek gespecialiseerd adviesbureau heeft een extra onderzoek ingesteld. Daaruit is gebleken, dat de kwetsbare gewelven met stutconstructies moesten worden ondersteund.

Deze noodvoorzieningen zijn gerealiseerd, maar het bleek ook noodzakelijk te zijn om extra palen te slaan. Met de gehele renovatie is 2,6 miljoen euro gemoeid. De klus wordt onder meer bekostigd door bijdragen van het Rijk, de provincie en de gemeente Amstelveen.

Marcel van Stigt