Hulp voor huishoudens onder bestaansminimum in Amstelveen

Op 25 april 2023 heeft het College B en W van Amstelveen een brief ontvangen van de Nationale Ombudsman met als titel 'Onverwijlde hulp voor huishoudens onder bestaansminimum'. In de brief vraagt de Ombudsman aan gemeenten aandacht voor signalen van gezinnen die onder het bestaansminimum terechtkomen door een fout bij de (centrale) overheid. De Ombudsman signaleert het volgende:

'Door een samenloop van regelingen krijgen huishoudens te maken met (onterechte en ongewenste) terugvorderingen van toeslagen dan wel een te lage toekenning hiervan. Dit heeft tot gevolg dat deze huishoudens onder het bestaansminimum terechtkomen. Het betreft huishoudens waar één partner geen inkomen heeft en de andere partner een UWV-uitkering (onder de bijstandsnorm) of een salaris (onder de bijstandsnorm) ontvangt.

In het Gemeentenieuws van SWZ 2023-12 staat, naar aanleiding van de uitspraak (red. van de CRvB), dat de gemeenten, in afwachting van een structurele oplossing, alvast een tijdelijke ondersteuning (compensatie) kunnen verlenen aan huishoudens van wie de toeslagen over 2023 lager zijn vastgesteld dan bij huishoudens met een vergelijkbare leefsituatie en een volledige bijstandsuitkering. Als ten gevolge van deze problematiek toeslagen over 2022 worden teruggevorderd dan dienen de betrokken huishoudens hiervoor ook gecompenseerd worden.

(Bron Nationale Ombudsman - 2023)

Reinier van Zutphen (1960) is sinds 1 april 2015 de Nationale Ombudsman van Nederland
In beide gevallen kan het betreffende bedrag via de bijzondere bijstand worden toegekend zodat het bedrag onbelast kan blijven en niet meetelt voor het toetsingsinkomen en geen invloed heeft op de hoogte van de toeslagen. Via deze brief wil ik u oproepen om de betrokken huishoudens in uw gemeente onverwijld te traceren en te helpen (compenseren). Zo kan voorkomen worden dat deze huishoudens niet nog meer in de (financiële) problemen komen.'

Problematiek. Tot de mogelijke slachtoffers behoren onder meer huishoudens waarbij de ene partner een UWV-uitkering en de ander (bijna) geen inkomen heeft. Beiden krijgen van de gemeente aanvullende bijstand. Samenwonende stellen met een inkomen dat wordt aangevuld tot bijstandsniveau hebben weliswaar hetzelfde netto jaarinkomen als stellen die alleen een bijstandsuitkering ontvangen, maar hun bruto jaarinkomen is hoger. Om die reden vordert de Belastingdienst de toeslagen terug, aldus Divosa (bron Binnenlands Bestuur, 25 april 2023).

In reactie op Kamervragen erkennen verantwoordelijk ministers Karien van Gennip (Sociale Zaken en Werkgelegenheid) en Carola Schouten (Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen) de problematiek. De bewindsvrouwen spreken van 'een complexe samenloop van de stelsel van sociale zekerheid, fiscaliteit en toeslagen'. In bijgaande brief van het ministerie van SZW van 3 juni met als titel alleenverdienende huishoudens: voortgang aanpak bij samenloop van regelingen, wordt meer achtergrondinformatie gegeven en wordt een handelingsperspectief geboden voor gemeenten.

Mogelijke omvang in Amstelveen. Naar aanleiding van de brief van de Ombudsman is er onderzoek gedaan binnen onze uitkeringsadministratie. Uit onze administratie komt naar voren dat het mogelijk kan gaan om 34 huishoudens (echtparen) die een aanvullende bijstandsuitkering van ons ontvangen ter aanvulling op hun UWV-uitkering dan wel salaris. De totale omvang kan groter zijn omdat het volgens recente berichten ook zou kunnen gaan om alleenstaande die alleen een uitkering van UWV ontvangen aangevuld door de SVB. Op deze groep hebben wij geen zicht.

Ontvangen signalen. Zowel bij ons team schuldhulpverlening als bij het team dat belast is met het uitvoeren van de Participatiewet hebben wij geen signalen ontvangen. Ook bij het team dat belast is met de gevolgen van de Kinderopvangtoeslagenaffaire is tijdens casuïstiek besprekingen dergelijke problematiek niet gesignaleerd. Ook het financieel café van Humanitas en Participe heeft geen signalen ontvangen maar afgesproken is dat men hier nu extra alert op zal zijn. Ondanks dat er geen signalen zijn betekent dat niet dat dergelijke problemen niet in onze gemeente kunnen spelen.

Vervolgactie. Het kabinet vraagt nu aan gemeenten om huishoudens die door de regelingen in de problemen zijn gekomen via de bijzondere bijstand tijdelijk te helpen. Dit geldt alleen voor inwoners die zich dit jaar bij de gemeente melden. Voor gemiste toeslagen in het verleden verzoekt de regering gemeenten om nog geen compensatie te bieden. De mogelijkheden hiervoor worden nog onderzocht, aldus het kabinet. Het is nog onbekend of gemeenten voor hun hulp gecompenseerd worden. Men verwacht hier rond Prinsjesdag uitsluitsel over te kunnen geven. Wij zijn er geen voorstander van om af te wachten of inwoners zich melden bij de gemeente. Wij hebben dan ook besloten 34 huishoudens in Amstelveen actief te benaderen.

Financiële risico inschatting. We weten niet om hoeveel bijzondere bijstand het gaat. Dat zal moeten blijken na inventarisatie. We kunnen alleen inschatten wat het maximale risico is. Aangezien er geen signalen zijn verwachten wij dat dit risico niet in deze mate aanwezig is. Uitgaande van de toeslagen die bij dergelijke gezinnen kunnen worden ontvangen (€ 600 tot € 900 per maand) gaan wij uit van een maximaal risico van € 150.000 (niet alle toeslagen worden volledig teruggevorderd). Eén en ander zal worden meegenomen in de 2de tijdvakrapportage. Mogelijk is er dan ook meer bekend over de compensatie die gemeenten hiervoor ontvangen. Zodra alle inwoners zijn benaderd informeren wij u wederom.