In 2022 hebben de asielzoekers in Nederland 1,5 miljard euro gekost

In 2022 was het tekort aan opvangplekken voor asielzoekers in Nederland bijna dagelijks in het nieuws. Het aantal mensen in opvanglocaties van het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) neemt al langere tijd toe. De uitgaven aan de asielopvang lopen uit de pas met de begroting: in de ontwerpbegroting 2022 stond € 538 miljoen geraamd voor de bekostiging van het COA - meldt de Algemene Rekenkamer.

Bij de najaarsnota van 2022 is dit bedrag bijgesteld naar € 1.570 miljoen. Het COA waarschuwde de staatssecretaris van Justitie en Veiligheid (JenV) in november 2019 in interne stukken al voor een tekort aan opvangplekken en herhaalde deze waarschuwing regelmatig in de volgende jaren. Dit is niet de eerste keer dat Nederland kampt met problemen bij de opvang van asielzoekers. De huidige situatie kent alleen een minder eenduidige oorzaak. Een stapeling van factoren maakt dat de asielopvang overvol zit en dat hier niet snel verandering in zal komen- aldus de Algemene Rekenkamer.

En dit is niet de eerste keer dat Nederland in de problemen komt bij de opvang van asielzoekers. In 21 van de 23 jaren die Algemene Rekenkamer onderzocht, waren de werkelijke uitgaven hoger dan vooraf begroot. Hoe komt dat? Dit onderzoek van de Algemene Rekenkamer plaatst de huidige problemen bij de opvangcapaciteit in een meerjarig perspectief.

(Bron Algemene Rekenkamer - 2023)

Instroom en uitstroom bepalen hoeveel asielzoekers het COA moest opvangen tussen 1994-2022 in Nederland
In 1992 werd een nieuw opvangsysteem ingevoerd omdat de regering de instroom van asielzoekers beter beheersbaar wilde maken. In 1995 constateerde de Algemene Rekenkamer dat dit nog niet goed werkte. We stelden vast dat de betrokken bewindspersonen, het COA en de IND nog niet slaagden in een efficiënte behandeling van asielverzoeken en een zo spoedig mogelijke huisvesting van verblijfsgerechtigden. Al in 1995 stelde het COA voor om buffercapaciteit te creëren. Dit verzoek werd door de staatssecretaris niet gehonoreerd. Wel ging hij akkoord met een voorstel van het COA om de noodopvang een structureler karakter te geven. In het nawoord van dit onderzoek schreven wij: "Nu de instroom van asielzoekers dit jaar voor het eerst sinds 1992 binnen de ramingen lijkt te blijven, ontstaat een goede gelegenheid een extra inspanning te leveren om orde op zaken te stellen." Oftewel, benut relatief rustige periodes om structurele problemen op te lossen. In de afgelopen 27 jaar is vele malen - recentelijk nog in het coalitieakkoord 2021-2025 - benoemd dat het systeem anders moet, maar dit heeft tot nu toe tot weinig verandering geleid.


(Foto Inge van Mill/AZC Beeldbank - 2023)

Asielzoeker gezin in een wooneenheid van een AZC
Focusonderzoek. Het onderzoek naar de opvangcapaciteit voor asielzoekers is een zogenaamd focusonderzoek. Een focusonderzoek is een manier om sneller de inzichten van onderzoek te kunnen delen door middel van een kort, feitelijk en helder rapport met een duidelijke vraagstelling en zonder oordelen en aanbevelingen. Het onderzoek duurt korter dan ander onderzoek van de Algemene Rekenkamer.

Waarom onderzochten we dit? De opvangcapaciteit voor asielzoekers staat hoog op de politieke en maatschappelijke agenda, en dat is niet voor de eerste keer. Het op een rij zetten van feiten en cijfers over de opvang van asielzoekers kan het parlement en het kabinet de mogelijkheid bieden om lessen te trekken uit het verleden en de organisatie van de opvangcapaciteit structureel te verbeteren.

Wat zijn de onderzoeksvragen? In dit onderzoek bekijken we de instroom van asielzoekers in Nederland, hun doorstroom tussen opvanglocaties en de wisselende opvangcapaciteit. Daartoe onderzoeken we onder andere hoe de opvangcapaciteit (personeel en locaties) de afgelopen jaren is op- en afgeschaald en wat hierbij de kosten en overwegingen waren. 

Heeft u feedback over dit onderzoek? Wij heten alle feedback op onze onderzoeken van harte welkom. Wat vindt u van dit rapport? Heeft u er vragen over of heeft u behoefte aan nadere uitleg? Mail ons dan op feedback@rekenkamer.nl. We nemen alle e-mails in overweging en zullen ze met zorg behandelen. Lees ook het rapport: Focus op opvangcapaciteit voor asielzoekers (pdf 30 pagina’s)

De Algemene Rekenkamer is een Hoog College van Staat dat controleert of de uitgaven van de Nederlandse rijksoverheid rechtmatig en doelmatig zijn. Rechtmatig omdat het in overeenstemming met de genomen regels en besluiten moet zijn, doelmatig om na te gaan of de bestede uitgaven ook daadwerkelijk het gewenste effect hebben gehad.

De Algemene Rekenkamer onderzoekt of de rijksoverheid publiek geld zinnig, zuinig en zorgvuldig uitgeeft. Onze wettelijke taak is het controleren van de inkomsten en uitgaven van het Rijk en hierover rapporteren wij één keer per jaar aan het parlement op Verantwoordingsdag (derde woensdag in mei). Op basis van ons oordeel kan het parlement besluiten of hij decharge verleent aan het kabinet. Daarnaast rapporteren we afzonderlijke onderzoeken aan het parlement zodat Kamerleden kunnen bepalen of het beleid van een minister doeltreffend is.