Lezing van Ivar Schute over de Holocaust opgravingen in Sobibor

Het historische gebouwtje aan de Randwijcklaan 13, dat ternauwernood aan de slopershamer ontkwam, is deze week officieel geopend. De gemeente Amstelveen werd in 2017 door omwonenden (verenigd in de Sjoelgroep) gewaarschuwd dat het pand op het punt stond om gesloopt te worden in ruil voor nieuwbouw. Om dit te voorkomen heeft de gemeente het gebouw in 2018 gekocht voor de som van 1 miljoen euro en aangewezen als gemeentelijk monument. En vanaf nu kunnen kleinschalige maatschappelijke en educatieve activiteiten daar worden aangeboden. Mooi werk!

(Foto Kees Willems - 2019)

Archeoloog Ivar Schute tijdens zijn lezing over de opgravingen in Sobibor op 7 december 2019 in Amstelveen

In aansluiting op dit bericht voelde het goed om de bijeenkomst in het onderkomen van de Vereniging Historisch Amstelveen op 7 december 2019 te bezoeken. Waar vrijwilligers in de archeologie uit het Amstellandse leerden van archeoloog Ivar Schute over de geheimen van de bodem bij oorlogskampen. Met name dat van het Poolse Sobibor, waar 34.000 Nederlandse Joden vermoord werden. Met een klein team van vakbroeders bracht de Leidse archeoloog Ivar Schute het kamp in kaart. Hij ontdekte de fundamenten van de gaskamers en vond duizenden persoonlijke voorwerpen van vermoorde mensen. Na een geslaagde opstand op 14 oktober 1943, werd Sobibor met de grond gelijk gemaakt en werd er een bos aangeplant. Ivar Schute heeft met zijn collega’s kamp Sobibor opgegraven en op die manier de geschiedenis van het kamp weer zichtbaar gemaakt.

Amstelvener Jules Schelvis kreeg voor zijn wetenschappelijke werk ‘Vernietigingskamp Sobibor’ indertijd een eredoctoraat. In Duitsland trad Jules Schelvis op als mede-aanklager in de processen tegen de oorlogsmisdadigers Frenzel en Demjanjuk. Ook richtte Schelvis de Stichting Sobibor op en ging lezingen en colleges geven in binnen- en buitenland over de Holocaust. Zijn drijfveer was om vooral de jeugd op de hoogte te brengen van de verschrikkingen die in de Tweede Wereldoorlog niet alleen hem, maar ook miljoenen Joden, alsook de Roma en Sinti, zijn aangedaan.


(Bron Joods Cultureel Kwartier - 2019)

Maquette van het vernietigingskamp Sobibor gemaakt door Jules Schelvis

Het boek ‘Vernietigingskamp Sobibor’ met kleurenprint van zijn zelfgemaakte maquette over dit kamp had ik meegenomen ter inspiratie om deze lezing bij te wonen. Ivar Schute geeft ook alweer vele jaren lezingen en lessen aan jong, volwassen en oud over de geheimen van de bodem op oorlogskampterreinen, die internationale teams van archeologen aan het licht brengen. Zijn levenslange bijdrage in dit zorgvuldig speurwerk naar het verleden met betekenis voor de toekomst is indrukwekkend. Niet alleen de historische wetenschap wordt door deze vondsten gediend. Bovenal grijpen de archeologische sporen van de holocaust het menselijk geweten aan. Waarbij erfgoed zoals Amstelveense monumenten eveneens van betekenis zijn.

Ivar startte zijn lezing door ons op het verschil te wijzen tussen werkkampen en vernietigingskampen. Waar wijlen mijn marine-vader in een Japans concentratiekamp jarenlang dwangarbeid verrichtte onder barre omstandigheden, waren vernietigingskampen er desastreus op gericht om mensen aan de lopende band te vermoorden. Heftig om de 8 Sobibor gaskamers uitgetekend te zien op de Power Point sheet. Onthullend om tekeningen van het kamp te zien, dat verdeeld was in 3 delen. Kamp 1 en 2, waar gewerkt werd door gevangenen om de mensenstroom vanuit de treinaankomst op te vangen om kleding en voorwerpen te verzamelen. Waarna de mensenstroom naakt naar kamp 3 over een pad (genaamd Himmelfahrtstrasse) geleid werd om te ‘douchen’ in de gaskamers.

De vondsten in deze delen waren kenmerkend: in kampen 1 en 2 voornamelijk persoonlijke voorwerpen, zoals muntjes, naamplaatjes, kleding en meer van wat mensen aan hadden en hadden meegenomen. Terwijl in kamp 3 alleen sieraden, zoals ringen, oorbellen en kettinkjes gevonden werden, die voor zichzelf spraken. Er zijn relatief veel muntjes van Nederlandse herkomst gevonden. Macaber zo’n ‘anti-kamp’, want er was nagenoeg geen kampleven. Alleen terrein met massagraven rondom de gaskamers waren te zien op de sheets. Aangrijpend om van Ivar te horen hoe oorlogsarcheologen met bewijzen uit het verleden bijdragen aan herinneringscentra in het nu. Hij vertelde hoe het is om op een van de meest afgrijselijke plekken uit de geschiedenis te werken. In het voorjaar van 2020 komt zijn boek ‘In de schaduw van de nachtvlinder’, een archeoloog op zoek naar sporen van de Holocaust, uit. Ik ga dit boek zeker lezen ter lering en bezinning! Bekijk de foto’s van de bijeenkomst, gemaakt door Kees Willems: https://photos.app.goo.gl/HBDQYQXthPvJmQ5z8