Nederland is al een tijd in de ban van het coronavirus

Nederland is al een tijd in de ban van het coronavirus. Om beter te begrijpen hoe mensen denken over de afgekondigde maatregelen, wat hun drijfveren zijn om zich hier aan te houden en wat de impact op mensen is, houden het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu RIVM en GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst GHOR Geneeskundige Hulpverleningsorganisatie in de Regio in de Regio Nederland (samen met de regionale GGD’en) een groot onderzoek. Het onderzoek gaat over het gedrag van mensen, wat ze vinden van de gedragsmaatregelen van de overheid en hoe het fysiek, mentaal en sociaal met ze gaat in dit coronatijdperk. Kijk hier voor informatie over de methode en representativiteit van dit onderzoek.

Ten tijde van de huidige meetronde (9-13 maart 2022) waren de meeste coronamaatregelen losgelaten en mocht alles weer open met normale openingstijden. Wel golden er nog verschillende adviezen om verspreiding van het coronavirus te voorkomen, zoals handen wassen, testen bij klachten en in isolatie gaan na een positieve testuitslag. Deelnemers aan het vragenlijstonderzoek maken zich steeds minder zorgen om het virus en de sociale activiteiten nemen verder toe.

Meer sociale activiteiten, hoger welbevinden onder deelnemers. Nu de meeste coronamaatregelen zijn losgelaten, gaan deelnemers van alle leeftijden weer vaker naar buiten om te sporten, horeca te bezoeken of voor een feestje. Ook ontvingen ze meer bezoekers thuis. Deelnemers vinden het moeilijker om afstand te houden van anderen en tijdens al deze activiteiten gebeurt dit ook minder vaak dan tijdens de vorige meetronde. Sommige deelnemers benoemen dat ze nog wel proberen om afstand te houden, maar dat dit lastig is omdat anderen geen afstand meer van hen houden op openbare plekken.

De toename in sociale activiteit gaat gepaard met een herstel van welbevinden. Deelnemers rapporteren minder eenzaamheid en betere sociale contacten. Met name onder jongere deelnemers (16-39 jaar) is er een toename in psychische gezondheid, waardoor het verschil met oudere leeftijdsgroepen kleiner is geworden. Wel is er nog een groep deelnemers die ook na de versoepelingen nog zoveel mogelijk thuisblijft (22%) of zichzelf isoleert door helemaal niemand te zien (9%). Deze sociale isolatie komt vaker voor onder deelnemers met een ernstige afweerstoornis waardoor coronavaccinaties onvoldoende werkzaam kunnen zijn. Sommige deelnemers beschrijven bovendien naar aanleiding van versoepeling juist meer thuis te blijven: “Hoe meer er opengaat hoe verder ik me terugtrek”.

Naleving hygiëne adviezen stabiel. De nog geldende hygiëne adviezen – handen wassen, hoesten/niezen in de elleboog en papieren zakdoekjes gebruiken – worden door deelnemers nageleefd in 68% - 73% van de gevallen waarin dat zou moeten, vergelijkbaar met eerdere meetrondes. Het draagvlak is licht afgenomen ten opzichte van de vorige meetronde, maar nog altijd staat meer dan driekwart van de deelnemers achter deze hygiëne adviezen. Deelnemers vinden het minder gemakkelijk om geregeld 20 seconden handen te wassen (55%) dan te hoesten/niezen in de elleboog en papieren zakdoekjes te gebruiken (bijna 80%). Ondanks dat de meerderheid van de deelnemers (92%) zich nog houdt aan het advies om geen handen te schudden, is hier wel een afname zichtbaar ten opzichte van vorige meetrondes. Ook vinden minder deelnemers het gemakkelijk om zich aan dit advies te houden (5 procentpunt lager) en is het draagvlak voor dit advies flink gedaald (11 procentpunt). Aansluitend geeft een groep deelnemers aan dat er nu een nieuwe fase is aangebroken: ‘Corona voelt als voorbij: booster gehad, geïnfecteerd geraakt en hersteld, zomer komt eraan. In de herfst kijken we weer verder, hopelijk geen nieuwe variant.’

Toename in testen bij klachten, minder isolatie na positieve test. Na een grote toename in testen bij klachten in de vorige meetronde – toen voor het eerst ook zelftesten konden worden gebruikt bij klachten – is de naleving van dit advies deze ronde nog iets verder gestegen tot 88% (toename 5 procentpunt). Twee derde deed een zelftest. Bijna één op de vijf deelnemers die een zelftest deed (19%), had een positieve testuitslag. Er is deze meetronde een daling in het aantal deelnemers dat daarna een hertest doet bij de GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst (van 90% naar 81%), maar nog steeds waarschuwt 95% zelf zijn of haar contacten. Deelnemers die zwaardere klachten hebben en zelftesten minder betrouwbaar vinden, kiezen vaker een GGD-test dan een zelftest. Het percentage kinderen dat een coronatest doet bij klachten is stabiel hoog gebleven (93%).

Het percentage deelnemers dat thuisblijft bij klachten is gedaald ten opzichte van de vorige meetronde (met 6 procentpunt). Iets meer dan de helft (56%) gaat helemaal niet naar buiten, 20% gaat alleen naar buiten voor een frisse neus of om de hond uit te laten. Er is een vergelijkbare daling in de naleving van het isolatieadvies na een positieve testuitslag (6 procentpunt). In die situatie gaat nog slechts 51% helemaal niet naar buiten en 39% gaat alleen naar buiten voor een frisse neus of om de hond uit te laten.

Enig herstel van vertrouwen in aanpak van de overheid. Er is deze meetronde een duidelijke toename in het vertrouwen in de corona aanpak van de overheid. 30% van de deelnemers heeft (heel) veel vertrouwen, een toename van 11 procentpunt (50% is neutraal, 20% heeft (helemaal) geen vertrouwen). Meer deelnemers vinden dat de overheid rekening houdt met verschillende belangen (50%) en voldoende uitleg geeft (53%). Ook geven deelnemers vaker aan tevreden te zijn met de aanpak van de overheid.

Het aantal deelnemers dat de maatregelen onlogisch vindt, is flink gedaald (25 procentpunt), maar toch vindt nog altijd 46% van de deelnemers het onlogisch of moeilijk te begrijpen waarom de maatregelen in sommige situaties wel gelden en in andere situaties niet. Deelnemers benoemen bijvoorbeeld dat beleidskeuzen over mondkapjesgebruik bij hoge bezoekersaantallen voor evenementen zoals tijdens carnaval onlogisch werden gevonden.

Dit en meer blijkt uit de 19de ronde van het vragenlijstonderzoek van de RIVM Corona Gedragsunit in samenwerking met GGD GHOR Geneeskundige Hulpverleningsorganisatie in de Regio en de 25 GGD’en, uitgevoerd tussen 9 en 13 maart 2022 onder 37.504 deelnemers.