Nieuw EU-instrument om de hoge gasprijs te beperken

Op 22 november 2022 heeft de Europese Commissie haar reactie op de aanhoudende energiecrisis voortgezet door een marktcorrectiemechanisme voor te stellen om bedrijven en huishoudens in de EU te beschermen tegen extreme pieken in de gasprijzen. Dit vormt een aanvulling op maatregelen om de vraag naar gas te verminderen en de leveringszekerheid te waarborgen door diversificatie van de energievoorziening. Het nieuwe mechanisme is erop gericht de volatiliteit op de Europese gasmarkten te verminderen en tegelijkertijd de gasleveringszekerheid te waarborgen.

Na de Russische invasie in Oekraïne en het inzetten van de energievoorziening als wapen zijn in de hele EU de gasprijzen tot ongekende hoogten gestegen, met een absolute recordprijs in de tweede helft van augustus van dit jaar. De uitzonderlijke prijspiek hield in augustus bijna twee weken aan en bracht de Europese economie enorme schade toe; bovendien hadden ook de elektriciteitsprijzen hieronder te lijden en nam de totale inflatie toe. Met een tijdelijk en doelgericht instrument om automatisch in te grijpen op de gasmarkten in geval van extreme prijsstijgingen wil de Commissie voorkomen dat deze pieken zich nog kunnen voordoen. 

(Foto Olga Makina © European Union - 2019)

Kadri Simson (1977) is Europees Commissaris voor Energie in de Commissie-Von der Leyen: 'De gasprijzen in de EU zijn sinds augustus gedaald dankzij de reductie van de vraag, de verplichte vulling van de gasopslag, de diversifiëring van de voorziening en andere maatregelen die de Commissie de afgelopen maanden heeft voorgesteld'
Een veiligheidsplafond voor gasprijzen. Het voorgestelde instrument bepaalt het veiligheidsplafond voor de prijs op 275 voor de TTF-derivaten van de volgende maand. De Title Transfer Facility (TTF) is de meest gebruikte gasprijsbenchmark van de EU en speelt een sleutelrol op de Europese groothandelsgasmarkt. Het mechanisme zou automatisch in werking treden wanneer de beide volgende voorwaarden zijn vervuld:

-de front-month prijs voor de afwikkeling van TTF-derivaten ligt gedurende twee weken hoger dan 275 euro;

-in die periode van twee weken liggen de TTF-prijzen gedurende tien opeenvolgende handelsdagen 58 euro hoger dan de lng-referentieprijs.

Als aan deze voorwaarden wordt voldaan, publiceert het Agentschap voor de samenwerking tussen energieregulators (ACER) meteen een “marktcorrectiebericht” in het Publicatieblad van de Europese Unie en stelt het de Commissie, de Europese Autoriteit voor effecten en markten (ESMA) en de Europese Centrale Bank (EBA) hiervan op de hoogte. Het prijscorrectiemechanisme treedt de volgende dag in werking en orders voor front-month TTF-derivaten die het veiligheidsplafond overstijgen, worden niet meer aanvaard. Het mechanisme kan vanaf 1 januari 2023 worden geactiveerd. 

Waarborgen voor de leveringszekerheid en de marktstabiliteit. De voorgestelde verordening van de Raad bevat waarborgen om verstoring van de energie- en financiële markten te voorkomen. Om problemen met de leveringszekerheid te voorkomen, is het prijsplafond beperkt tot slechts één futuresproduct (TTF month-ahead producten) zodat marktdeelnemers nog steeds in staat zijn te voldoen aan de vraag en gas kunnen aankopen op de spotmarkt en over-the-counter. Om ervoor te zorgen dat de vraag naar gas niet toeneemt, bevat het voorstel de vereiste dat lidstaten uiterlijk twee weken na de activering van het marktcorrectiemechanisme meedelen welke maatregelen zij hebben genomen om het gas- en elektriciteitsverbruik te verminderen. Zodra dit voorstel voor een marktcorrectiemechanisme in de Raad is aangenomen, zal de Commissie ook voorstellen een alarm af te kondigen in het kader van de verordening “Gas besparen voor een veilige winter” van juli, waardoor een verplichting in werking treedt om minder te verbruiken en zo de vraag te verminderen. Bovendien zal er voortdurend toezicht worden gehouden door het ESMA, de ECB, het ACER, de Groep coördinatie gas en het Europees netwerk van transmissiesysteembeheerders voor gas (ENTSB-G).

Om te reageren op mogelijke onbedoelde negatieve gevolgen van de prijslimiet, voorziet het voorstel erin dat het mechanisme te allen tijde onmiddellijk kan worden opgeschort. Dit kan gebeuren:

-automatisch, door deactivering, als de situatie op de aardgasmarkt de werking van het mechanisme niet langer rechtvaardigt, namelijk wanneer er tussen de TTF-prijs en de lng-prijs niet gedurende tien opeenvolgende handelsdagen een verschil is;

-door een opschortingsbesluit van de Commissie als er sprake is van risico's voor de leveringszekerheid in de EU, voor de inspanningen om de vraag te verminderen, voor gasstromen binnen de EU of voor de financiële stabiliteit. De Commissie kan ook voorkomen dat het mechanisme wordt geactiveerd als relevante autoriteiten, waaronder de ECB, waarschuwen dat dergelijke risico's zich kunnen voordoen.

Achtergrond. Het voorstel van vandaag bouwt voort op een breed scala aan maatregelen die de Commissie het afgelopen jaar heeft genomen om de hoge energieprijzen aan te pakken. In het voorjaar van 2022 heeft de Commissie haar toolbox voor energieprijzen uit oktober 2021 uitgebreid met de mededeling over kortetermijnmaatregelen op de energiemarkt en verbeteringen op lange termijn in de opzet van de elektriciteitsmarkt en het REPowerEU-plan. De Commissie heeft nieuwe minimumverplichtingen voor gasopslag en streefdoelen voor de reductie van de gasvraag voorgesteld om vraag en aanbod in Europa beter op elkaar te laten aansluiten, en de lidstaten hebben deze voorstellen nog voor de zomer vlot aangenomen.

In de zomermaanden, die ook werden gekenmerkt door extreme weersomstandigheden als gevolg van de klimaatverandering, zijn de prijzen verder gestegen. De Commissie heeft snel gereageerd en in september aanvullende noodmaatregelen voorgesteld om de vraag naar elektriciteit te verminderen en onverwachte winsten in de energiesector af te romen om meer inkomsten te laten terugvloeien naar burgers en bedrijven.

Op 18 oktober 2022 heeft de Commissie aanvullende maatregelen voorgesteld om met name de hoge gasprijzen tegen te gaan en de zekerheid van de gasvoorziening te versterken door middel van gezamenlijke gasaankopen, solidariteit als norm in noodsituaties, een nieuwe lng-prijsreferentiebenchmark en een tijdelijke collar of bandbreedte om extreme prijspieken op derivatenmarkten te voorkomen. Het voorstel bevatte ook de rechtsgrondslag voor een martkcorrectiemechanisme om de uitzonderlijk hoge gasprijzen op korte termijn aan te pakken.

Het voorstel van vandaag bouwt voort op de artikelen 23 en 24 van dat voorstel van 18 oktober. Het beantwoordt de oproep van de EU-leiders op 20 en 21 oktober en volgt op uitgebreide raadplegingen met de lidstaten. De Commissie kreeg de opdracht dringend concrete besluiten te nemen over aanvullende maatregelen om de hoge energieprijzen aan te pakken, met inbegrip van een tijdelijke dynamische prijscorridor voor aardgastransacties om extreme pieken in de gasprijzen onmiddellijk te beperken, met de nodige waarborgen. Het voorstel voor een marktcorrectiemechanisme bevat elementen om de financiële stabiliteit te vrijwaren, die de Commissie van essentieel belang acht.  Dit voorstel voor een verordening van de Raad is gebaseerd op artikel 122 van het Verdrag en moet worden aangenomen met een gekwalificeerde meerderheid van de lidstaten. Het is de bedoeling dat de verordening één jaar van kracht is, maar zij kan na een herziening, die in november 2023 gepland staat, worden verlengd.