Radioactieve besmetting naar West-Europa met Sahara-stof

De regio Reggane, waar in de jaren 1960 de eerste Franse atmosferische kernproeven werden uitgevoerd in Zuid-Algerije, ligt in een van de meest actieve stofbrongebieden die verantwoordelijk zijn voor terugkerende massale Sahara-stofgebeurtenissen die West-Europa bereikten en de luchtkwaliteit beïnvloedden – schrijven de auteurs op de website van Science.org.

Na een grote uitbraak in maart 2022 werd een burgerparticipatieve wetenschapscampagne gelanceerd om de radioactiviteit die door het stof wordt veroorzaakt te bestuderen. 110 afzettingsmonsters werden verzameld uit zes landen in West-Europa, waarvan er 53 als wetenschappelijk representatief werden aangetoond. Geochemische en mineralogische monsteranalyses in combinatie met satellietobservaties en back-trajectberekeningen bevestigden een oorsprong in Zuid-Algerije, inclusief de Reggane-locatie. Plutoniumisotopensignaturen, een unieke vingerafdruk van een kernbom, bleven binnen het bereik van de wereldwijde fall-outsignaturen die grotendeels werden gedomineerd door Amerikaanse en voormalige Russische-kernproeven, aanzienlijk verschillend van Franse fall-outsignaturen. Radioactieve besmetting die in alle monsters werd gedetecteerd, vormde echter geen risico voor de volksgezondheid in termen van blootstelling aan radioactiviteit.

Tijdens de winters van 2020-2024 troffen verschillende intense Noord-Afrikaanse stofintrusies Europa met een duur en intensiteit die nog nooit eerder waren geregistreerd. Een bijzonder grote stofuitbraak vond plaats in maart 2022. Deze stofuitbraak, die begon op 15 maart, was een uitzonderlijk stoftransport van Noord-Afrika naar de westelijke Middellandse Zee en brak alle records in termen van duur en intensiteit, met name wat betreft de luchtkwaliteit in West- en Centraal-Europa.

Op basis van de analyse van satellietbeelden werd Zuid-Algerije geïdentificeerd als de belangrijkste stofbron van deze stofuitbraak. Dit deel van Algerije omvat gebieden, waar de "Reggane"-serie, een groep van vier atmosferische atoombomkernproeven, door Frankrijk werd uitgevoerd tussen februari 1960 en april 1961. Het geschatte totale vermogen van deze vier proeven is 72,7 Kt, 0,02% van het totale vermogen van kernwapenproeven dat wereldwijd werd vrijgegeven tussen 1945 en 1980.

Campagne voor burgerwetenschapsstofmonsters. Een paar dagen na het begin van de Sahara-stofstorm werd op X (voorheen bekend als Twitter) een oproep voor burgerparticipatie gelanceerd (https://x.com/EvrardOlivier/status/1504342715932282883 ). Dankzij de actieve deelname van het publiek konden we 110 monsters verzamelen die waren verzameld in zes verschillende Europese landen, waaronder Frankrijk (14 monsters), Oostenrijk (12 monsters), Spanje (80 monsters), België, Luxemburg en Duitsland (1 monster in elk van deze drie landen).

Alle monsters bestonden uit droog poeder en werden min of meer kort na de afzetting verzameld, in een periode van 13 maart tot en met 23 april 2022, en op verschillende soorten blootgestelde oppervlakken (bijv. metalen dak, sneeuw en plastic tafel). Dit kan mogelijk leiden tot verontreiniging van het Sahara-signaal in het verzamelde stof. Het grootste deel van het monstergewicht bedroeg ongeveer 10 g (mediaanwaarde = 7,5 g), wat voldoende materiaal biedt voor het uitvoeren van korrelgrootte, elementaire samenstelling door XRF, evenals 137Cs-activiteiten. Deze analyses, die voor de meeste monsters werden bepaald, maakten de selectie mogelijk van die monsters die als wetenschappelijk representatief werden beschouwd voor over lange afstand getransporteerd stof (n = 53 van 110; aanvullende materialen). Kleimineralogie en REE-samenstellingen, evenals lood- en plutoniumisotopengehaltes werden gemeten voor een selectie van monsters onder die welke als wetenschappelijk representatief werden beschouwd. Alle analytische resultaten die in het artikel en de aanvullende materialen worden gepresenteerd, zijn beschikbaar via de volgende open access-link: https://zenodo.org/records/14003603 .

De kracht van de explosies zou radioactief materiaal tot wel 8.000 meter ver kunnen hebben geslingerd, ook al werden de tests niet in de Sahara uitgevoerd. De vervuiling werd door atmosferische stromingen over grote gebieden verspreid en werd na verloop van tijd opgenomen in het woestijnstof.

Er is echter geen reden tot bezorgdheid: de stralingsniveaus van de geteste monsters bleven onder de door de Europese Unie vastgestelde gezondheidsnormen. Volgens de onderzoekers is het risico verwaarloosbaar, omdat de gemeten waarden gelijk zijn aan de achtergrondstraling in de bodem. Fijnstof vormt een groter risico op luchtverontreiniging dan op radioactiviteit. De volledige publicatie is te lezen in het tijdschrift Science Advances (Engels).