SER-commissie adviseert toekomstbestendige zorg

Een commissie van de Sociaal-Economische Raad (SER) heeft een ontwerpadvies voorbereid met voorstellen voor een toekomstbestendige zorg. Zij moeten de betaalbaarheid, toegankelijkheid en kwaliteit van de zorg ook in de toekomst borgen. Door stijgende uitgaven komen toegang en kwaliteit van zorg onder druk te staan.

De uitgavengroei zorgt ook voor hogere lasten voor huishoudens en werkgevers; dit kan de economie en werkgelegenheid schaden. De commissie acht een fundamentele aanpassing van de langdurige zorg en verbeteringen in het zorgverzekeringsstelsel noodzakelijk. Daartoe formuleert zij voorstellen in een ontwerpadvies op hoofdlijnen dat ten behoeve van de kabinetsformatie versneld wordt uitgebracht. Komend voorjaar brengt de SER een uitgebreider vervolgadvies uit.

Baten van zorg

De SER commissie benadrukt, dat de Nederlandse gezondheidszorg veel oplevert. Mensen profiteren van de gezondheidszorg: zij leven langer en brengen hun leven in betere gezondheid door. Daardoor kunnen zij beter participeren in de maatschappij, neemt hun verdiencapaciteit toe en kunnen zij langer en met een hogere productiviteit aan het arbeidsproces blijven deelnemen. Maatschappelijke baten hiervan zijn een hogere economische groei, meer belastingopbrengsten en een lager aantal uitkeringen.

Het begrip marktwerking leidt tot misverstanden, omdat verschillende aspecten van het huidige stelsel door elkaar worden gehaald. Het maskeert dat de overheid en private partijen een belangrijke rol in de zorg vervullen, zoals dat ook in het verleden het geval was. Meer ondernemerschap in de zorg gericht op het leveren van kwaliteit en gepaste zorg is wenselijk. Het gaat erom de positieve kanten van concurrentie, zoals een grotere doelmatigheid en meer innovatie, te bevorderen en tegelijkertijd de negatieve aspecten (productieprikkel) om te buigen.

De SER-commissie gaat ervan uit, dat alle belanghebbenden (professionals (managers en werkenden in de zorg) én patiënten/cliënten) de verantwoordelijkheid op zich nemen voor een financieel beheersbare en inhoudelijk gepaste zorg. Het is van groot belang dat bestuurders zich bewust zijn van hun voorbeeldfunctie. De manier waarop gemeenten de aanbestedingsprocedures in het kader van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) uitvoeren heeft negatieve gevolgen gehad voor de arbeidsvoorwaarden en werkzekerheid van het betrokken personeel.

(Foto Rijksoverheid - 2012)

Edith Schippers (VVD), Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport

Niet alle geleverde zorg is gepaste zorg: niet iedereen krijgt de zorg die men nodig heeft. De praktijkvariatie is nog onnodig groot: de ene zorgaanbieder geeft meer behandelingen dan de andere voor dezelfde aandoening. Dit ongepaste gebruik moet verminderen door een ander zorgperspectief en een andere organisatie van de zorg. De nadruk moet niet liggen op het leveren van zoveel mogelijk zorg, maar op de gevolgen van zorg voor de kwaliteit van leven, de sociale omgeving en maatschappelijke participatie. Patiënten moeten zoveel mogelijk zelf de regie nemen, waarbij meer zorg in de eigen omgeving wordt geregeld. Hierbij past een versterking van de eerste lijn en het streven naar integrale zorg. Ook preventie moet meer aandacht krijgen. Sociale partners dienen goede en gezonde werkomstandigheden te bevorderen.

Volgens de SER-commissie moet de AWBZ zich beperken tot de kosten van zorg. Het verdient de voorkeur dat mensen de kosten van wonen, verblijf, welzijn en voeding zoveel mogelijk zelf dragen, ook indien zij in een instelling wonen. Dan kunnen zij kiezen voor voorzieningen die het beste bij de eigen voorkeuren passen. Ook bevordert dit innovaties op het raakvlak van wonen, zorg, welzijn en participatie.

Voor gehandicapten en mensen met chronische psychische stoornissen moet er een collectieve verzekering blijven. Zij hebben een zware zorgbehoefte: zij hebben (bijna) een leven lang zorg, vaak in een instelling, nodig; hun zorgkosten zijn hoog en waren niet te voorzien.

In de ouderenzorg is het nodig onderscheid te maken tussen lichte en zware zorg. Een lichte zorgvraag gaat over het algemeen gepaard met lagere kosten en het behoud van eigen regie. Dit biedt mogelijkheden om bijvoorbeeld lichte vormen van persoonlijke verzorging of lichte vormen van begeleiding door mensen zelf te laten financieren. Verpleging, behandeling en zwaardere vormen van persoonlijke verzorging en begeleiding blijven collectief gefinancierd. De overheid moet de grens tussen lichte en zware zorg bepalen, waarbij er een goede balans moet zijn tussen het waarborgen van individuele betaalbaarheid en het voorkomen van afwenteling op een collectief gefinancierde regeling.

Er moeten meer prikkels komen om kwalitatief goede en doelmatige ouderenzorg in te kopen. Het is nodig de zwaardere vormen van begeleiding nauwer af te stemmen op de sociale omgeving van mensen. Uitvoering op lokaal niveau ligt voor de hand, maar de Wmo in huidige vorm is hiervoor niet geschikt, zolang de verschillen tussen gemeenten groot zijn, en de belangen van zorgpersoneel onvoldoende in acht worden genomen.

Andere delen van de ouderenzorg, zoals de functies persoonlijke verzorging, verpleging en behandeling, hebben grote raakvlakken met de curatieve zorg. Inkoop door de zorgverzekeraar voor zijn eigen verzekerden biedt kans op een meer doelmatige uitvoering en op een meer geïntegreerd zorgaanbod met één aanspreekpunt. In het vervolgadvies zal de SER deze optie, inclusief de optie van overheveling naar de Zorgverzekeringswet, nader verkennen.

Het ontwerpadvies bevat voorstellen voor verbeteringen in de curatieve zorg. Daarmee wil de SER-commissie prikkels en instrumenten versterken of introduceren die vooral de gezondheidswinst en de kwaliteit van leven bevorderen en de eigen regie en verantwoordelijkheid voor de patiënt vergroten.

Het is nodig de huidige bekostigingsstructuur zoveel mogelijk te vervangen door een bekostiging op basis van de uitkomst van behandelingen, overigens zonder, dat productiviteitsprikkels helemaal verdwijnen. Dat is geen eenvoudige opgave, want informatie over kwaliteit, medische standaarden en bewezen effectieve behandelingen is niet altijd voorhanden. Cruciaal is daarom, dat betrokken partijen verder gaan met het verbeteren en toepassen van richtlijnen en zorgstandaarden, het ontwikkelen en meten van kwaliteitscriteria en het transparant maken van kwaliteitsinformatie.

De zorgverzekeraars moeten sterker dan tot nu toe inzetten op selectieve zorginkoop op basis van kwaliteit en kosten. Zij moeten hun verzekerden prikkelen naar die gecontracteerde zorgverleners te gaan die er het beste in slagen om gepaste zorg te leveren. Dat kan bijvoorbeeld door de kosten van gepaste zorg door gecontracteerde zorgverleners deels buiten het eigen risico te laten vallen of door zorg van niet-gecontracteerde zorgverleners slechts gedeeltelijk te vergoeden.

Om de kosten van zorg te beheersen en ongepast gebruik te voorkomen zijn het verhogen van het kostenbewustzijn van patiënten en een effectieve vormgeving van eigen betalingen (eigen risico en eigen bijdragen) van belang. Vergroting van het kostenbewustzijn in combinatie met effectieve eigen betalingen moeten een onnodig beroep op de zorg voorkomen. Eigen betalingen moeten de toegankelijkheid van de zorg evenwel niet in de weg staan. Het remmend effect ervan kan op gespannen voet komen te staan met de toegankelijkheid van zorg voor mensen met een laag besteedbaar inkomen.

De SER commissie vraagt er de aandacht voor dat relatief veel mensen (in het bijzonder mensen met een lager inkomen én een hoog ziekterisico) in gebreke blijven bij het betalen van de nominale premie in combinatie met het dragen van een eigen risico. Een praktische oplossing hiervoor is het bij voorbaat verrekenen van de nominale premie en de zorgtoeslag.

Reactie op adviesaanvraag

Dit ontwerpadvies is een tussentijdse reactie op de vraag van juli 2011 van minister Schippers van Volksgezondheid, Welzijn en Sport aan de SER om in het voorjaar van 2013 advies uit te brengen over de toekomstbestendigheid van de gezondheidszorg.

De Commissie Sociale Zekerheid en Gezondheidszorg heeft, onder voorzitterschap van het kroonlid Jet Bussemaker, het ontwerpadvies opgesteld. Het wordt nu voorgelegd aan de achterbannen van de organisaties van ondernemers en van werknemers. Het streven is dat de SER het advies vaststelt in zijn vergadering van vrijdag 19 oktober 2012.

Het tussentijds, of interimadvies is erop gericht dat de informateurs dit kunnen gebruiken bij het opstellen van een regeerakkoord. Voorjaar 2013 komt de SER met een uitgebreider vervolgadvies.