Steeds meer armoede in Nederland in 2024

De economie van Nederland groeit in 2023 met 0,7% en in 2024 met 1,4%. De koopkracht herstelt na eerdere forse daling dankzij stijgende lonen met 1,9% in 2024. Het aantal mensen in armoede stijgt zonder aanvullend beleid tot 5,7% van de bevolking en 7% van de kinderen in 2024. Dat blijkt uit de concept-Macro Economische Verkenning 2024, die het Centraal Planbureau (CPB) op 17 augustus 2023 heeft gepubliceerd (pdf 17 pagina’s).

De economische groei valt nu terug, maar Nederland bleek de afgelopen jaren veerkrachtig bij meerdere grote schokken. In 2024 herstelt ook de koopkracht weer. Het overheidstekort daarentegen dreigt snel op te lopen. Inflatie is en blijft hoog, maar een krappe arbeidsmarkt, hogere lonen en steun van de overheid beperken de koopkrachtklap. In 2024 raken meer mensen in armoede wanneer tijdelijke maatregelen aflopen.

Na 2024 neemt het overheidstekort toe door extra uitgaven en de gestegen rente. Ook de overheidsschuld loopt op. De economie heeft de laatste jaren een aantal grote schokken verrassend goed doorstaan. Corona, de oorlog in Oekraïne (en de daardoor veroorzaakte energiecrisis), een rap oplopende inflatie en snelle renteverhogingen van centrale banken hadden grote gevolgen voor huishoudens en bedrijven. De koopkracht daalt in de periode 2022,2023 en 2024 in totaal met -1,6%. Dat valt gezien de omvang van de schokken nog mee. De economie is, geholpen door het steunbeleid van de overheid, veerkrachtig gebleken. De arbeidsmarkt is krap gebleven en dit uit zich in hogere lonen en een recordaantal mensen met een baan.

Tijdelijke inkomensondersteunende maatregelen vallen in 2024 weg, waardoor zonder aanvullend beleid de koopkracht van huishoudens met de laagste inkomens daalt en de armoede stijgt. De armoede loopt op tot 5,7% van de bevolking, een toename van 0,9%-punt ten opzichte van 2023. Dit komt doordat tijdelijke maatregelen om de gevolgen van gestegen energieprijzen te dempen, zoals de energietoeslag en een hogere zorgtoeslag, na 2023 ophouden. Ook op de middellange termijn blijft de armoede licht oplopen. Om dit tegen te gaan is structureel beleid nodig.

(Bron CPB - 2023)

Het aantal mensen in armoede stijgt zonder aanvullend beleid tot 5,7% van de bevolking en 7% van de kinderen in 2024
De overheidsfinanciën verslechteren op de korte en de middellange termijn; prudent begrotingsbeleid is daarom geboden. Op de korte termijn leiden extra uitgaven en minder belastinginkomsten tot een groter overheidstekort. Deze trend zet door op de middellange termijn: onder andere de uitgaven aan rente, klimaat en zorg lopen op. Daarbij gaat de raming ervan uit dat de overheid er steeds beter in zal slagen de geplande uitgaven te realiseren, waardoor het overheidstekort verder toeneemt tot 3,9% in 2028 en de overheidsschuld stijgt. Het is daarom verstandig om het saldo niet nog verder te belasten. Dit betekent dat het gewenst is om eventueel aanvullend beleid, bijvoorbeeld om de oploop van armoede tegen te gaan, te dekken via ombuigingen of lastenverzwaringen.

De inflatie blijft dit jaar hoger dan eerder gedacht, vooral door een hogere kerninflatie. In 2022 liep de inflatie sterk op door forse prijsstijgingen van energie. Dit jaar daalt de inflatie aanzienlijk tot 3,9%, maar leidt de doorwerking van hogere energie- en loonkosten alsnog tot steeds hogere prijzen. Ook in 2024 blijft de inflatie hierdoor met 3,8% hoger dan normaal.

De economische groei vertraagt; vooral de uitvoer van goederen en de consumptie groeien minder hard. Gedeeltelijk is dit een logisch vervolg op de uitbundige groei na corona: een groot deel van de consumptie-boom was inhaal en dus tijdelijk van aard. Ook profiteerde de Nederlandse export van uitbundige wereldhandelsvraag, maar die is nu weer dalende. Hogere prijzen zetten extra druk op de consumptie. Ook de investeringen krijgen een tik, mede door de hogere rente.

De conjunctuur volgt het verloop van het recente Nederlandse zomerweer: na een uitbundig 2021 en 2022 laat de economie in 2023 een afkoeling zien. In de eerste helft van het jaar was sprake van lichte economische krimp. Vooral in de industrie is een omslag te zien: de industriële productie is sinds de piek in april 2022 fors gedaald. De hoge inflatie houdt lang aan, waardoor de koopkracht ook dit jaar daalt en de bestedingen van huishoudens onder druk staan. Deze druk wordt wel verzacht door een aanhoudend krappe arbeidsmarkt, aangetrokken loongroei en steun vanuit de overheid. De bestedingen van de overheid zorgen voor een extra economische impuls. Na bbp groei van 4,3% in 2022 groeit de economie in 2023 met 0,7% en in 2024 met 1,4%. Deze economische afkoeling zorgt ervoor dat de krapte op de arbeidsmarkt en de hoge inflatie enigszins afnemen.

De inflatie daalt, maar blijft voorlopig hoog. De inflatieschok kwam oorspronkelijk voort uit oplopende energie- en voedselprijzen, mede veroorzaakt door de oorlog in Oekraïne. Terwijl eerder werd verwacht dat de inflatie snel zou afnemen, houdt deze nu toch langer aan. De kerninflatie neemt in 2024 wel af, maar blijft hoog (3,5% in 2024 vs. 5,7% in 2023). Daarnaast verdwijnt in 2024 de negatieve bijdrage die dalende energieprijzen in 2023 nog aan de cpi (consumentenprijsindex) leveren. Daarmee komt de cpi-inflatie in 2024 op 3,8%. Hiermee blijft naar verwachting de Nederlandse inflatie wat hoger dan het Europese gemiddelde.

De wereldeconomie groeit relatief traag, waardoor ook de Nederlandse uitvoer minder spectaculair zal groeien dan de afgelopen jaren. De mondiale bbp-groei zakt in 2023 en 2024 terug naar respectievelijk 2,5% en 2,8%, mede onder druk van wereldwijd hoge inflatie. Ook zwakt de vraag naar goederen wereldwijd af na een sterke toename tijdens de coronajaren. In de wereldhandel is dit al enige tijd te zien, al is er nog wel aanzienlijke groei van de dienstenhandel. Doordat de goederenhandel minder groeit dan de afgelopen jaren, zal de groei van de Nederlandse uitvoer terugvallen, ook die van de wederuitvoer. Deze laatste vormde de afgelopen jaren juist de grootste impuls voor de uitvoer.2

De afkoeling van de Nederlandse uitvoer is ook te zien in de productie van industriële bedrijven. De productie van industriële bedrijven in Nederland is gedaald met 7,7% tussen juni 2022 en juni 2023 en is daarmee teruggevallen tot het niveau van begin 2021. Naast de afname van de vraag naar goederen, spelen de hogere energieprijzen, waardoor een aantal bedrijven (gedeeltelijk) gesloten is, hierbij een rol. Ook speelt mee dat bedrijven hun voorraden versneld afbouwen, omdat zij de vraag naar goederen zien afnemen.