Cobra's spel met het masker

Maskerade 12 juni t/m  10 oktober 2010

Van 12 juni tot en met 10 oktober 2010 vindt in het Cobra Museum de tentoonstelling 'Maskerade Cobra's spel met het masker' plaats. Een inspirerende en veelzijdige zomertentoonstelling over de relatie tussen Cobra en het masker: het masker als symbool voor vrije en spontane kunst. Bij de tentoonstelling is een leuk en uitdagend kinderprogramma ontwikkeld: ‘Expeditie Cobra’.

(Ontwerp Amstelveenweb.com - 2010)

Mask uit Afrika

De tentoonstelling toont werken van Cobra naast primitieve maskers. De kunstwerken zijn van Ejler Bille, Eugène Brands, Corneille, Sonja Ferlov, Egill Jacobsen, Robert Jacobsen, Asger Jorn, Carl-Henning Pedersen, Anton Rooskens, Theo Wolvecamp en de aan Cobra verwante kunstenaar Piet Ouborg.

Ook wordt bijzondere etnografica getoond: Afrikaanse maskers afkomstig uit een Deense Koninklijke verzameling, uit twee toonaangevende museumcollecties en uit de privéverzamelingen van Brands, Corneille, Jan Nieuwenhuijs, Ouborg en Rooskens. Eveneens zijn werken in bruikleen afgestaan door Deense en Nederlandse verzamelaars. In totaal zijn er zo’n 80 werken te zien. De tentoonstelling wordt op vrijdag 11 juni 2010 geopend door de Deense Ambassadeur in Nederland, H.E. mevrouw Kirsten Malling Biering.

‘Maskerade’ is een veelzijdige zomertentoonstelling: door de samenstelling, de leuke activiteiten voor kinderen en in zijn vorm. Er worden kunstwerken van Cobra getoond, voornamelijk uit de periode 1935 tot en met de eindjaren vijftig, met het masker als thema: schilderijen, werken op papier, sculpturen en – heel uniek – twee door Eugène Brands in de eindjaren veertig gemaakte experimentele maskers. Eén zo’n experimenteel masker is afkomstig uit de collectie van het Cobra Museum.

Het andere kwam onlangs onverwacht tevoorschijn en wordt geleend. Maar ook door de opgenomen etnografica, waaronder maskers uit de privéverzameling van Zijne Koninklijke Hoogheid Prinsgemaal Henrik van Denemarken, Afrikaanse maskers uit het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika uit het Belgische Tervuren en enkele bijzondere objecten uit de collectie van het Tropenmuseum Amsterdam is ‘Maskerade’ een tentoonstelling met meerdere gezichten.

Cobra en het masker

In de tentoonstelling wordt de uitzonderlijke connectie tussen Cobra en het masker aan de orde gesteld. Er is aandacht voor het ontstaan en de toepassing van een maskerbeeldtaal binnen de Deense moderne kunst in de jaren dertig en veertig, voor het specifieke gebruik van het masker als symbool, motief en uitdrukkingsvorm binnen de Nederlandse tak van Cobra en de verwante kunstenaar Piet Ouborg, alsmede voor de Cobrakunstenaar als verzamelaar van etnografische maskers.

De Deense kunstenaar Egill Jacobsen legde al medio jaren dertig in zijn werk de link met het masker. Zijn schreeuwende of lachende maskers, met hun felle kleuren, waren een eerste krachtig Deens antwoord op het werk van bewonderde meesters, zoals Klee, Miró, Ernst. In de winter van 1934 op 1935 raakte Egill Jacobsen tijdens een reis naar Parijs sterk geïnspireerd door Picasso. Daarna begon hij aan zijn barbaarse maskers, spontane uit de fantasie geboren wezens. De maskerschilderingen leidden overigens in 1938 tot het doek Obhobning (Opeenstapeling), een abstract expressionistisch werk met grote inspirerende kracht voor zijn groepsgenoten. Bij Picasso en tijdgenoten was het masker een middel om de werkelijkheid te deconstrueren; het primitieve als bevestiging van het moderne. Sinds Jacobsen zijn spontane werkwijze vond, wekte hij in zijn schilderijen een oude barbaarse Deense folkloristische wereld tot leven.

Hij toont de maskers van het carnavalsfeest en de dans rond de kleurig getooide kerstboom – nog steeds een oud gebruik in Denemarken vol heidense primitiviteit en verbondenheid met de mythologische natuurbeleving. Het masker als drager van alle mogelijke ervaringen en uitdrukkingen, als symbool om zelf mythes te creëren. Zijn maskerwerken maakten grote indruk op zijn medeleden van de Deense Linien-groep, waaronder Asger Jorn, Ejler Bille, Sonja Ferlov, Carl-Henning Pedersen en Robert Jacobsen, die het masker op hun manier betekenis geven en verwerken.  

\Rond 1948 maakten de Nederlandse experimentele kunstenaars kennis met de Deense avant-garde. Zij vonden hierin een bevestiging van hun eigen zoektocht naar een nieuwe, spontane kunst. Het waren met name Anton Rooskens, Corneille en Eugène Brands die zich in hun werk op Afrika en uitheemse culturen richtten.

Anton Rooskens is een voorloper; hij schildert in 1945 het baanbrekende schilderij Les gens du soleil. En Karel Appel maakt eind 1947 primitief werk, “krachtiger dan Negerkunst en Picasso”. Het gebruik van het masker als symbool, motief en uitdrukkingsvorm moet in het werk van de Nederlandse Cobra gezien worden binnen de context van de karakteristieke beeldtaal met fantasiewezens.

Voor de Belgische tak van Cobra hadden het primitieve, de prehistorie en volkskunst minder betekenis. De Deense en Nederlandse experimentelen zien het masker als een universele uitdrukkingsvorm, een middel om de fantasie de vrije loop te laten.   

‘Expeditie Cobra’

Het masker spreekt van oudsher tot onze verbeelding. ‘Maskerade’ is daardoor van nature leuk en uitdagend voor kinderen. Kinderen kunnen in de tentoonstelling allerlei opdrachten uitvoeren met de ‘Expeditie Cobra’ plattegrond en via hyves. Verder zijn er o.a. inloopactiviteiten op de zaterdagen en door kunstenaars begeleide workshops op de zondagen. ‘Expeditie Cobra’ zie :  www.cobra-museum.nl en www.hyves.cobra-museum.nl.

Persona

Het masker is op vele manieren verbonden met de geschiedenis en tradities van mensen en heeft diepere betekenissen. Ons woord ‘persoon’ is afgeleid van het Latijnse woord ‘Persona’, dat masker betekent en betrekking heeft op de essentie van iemands persoonlijkheid, identiteit.

Bij velerlei gelegenheden spelen maskers een rol: bij feesten, in het theater, bij gebruiken in de diverse culturen. Maskers geven bescherming; ze worden gedragen door superhelden. In de moderne kunst werd het masker opgepakt door Picasso en James Ensor. Bij de tentoonstelling is een lespakket beschikbaar voor basisscholen.