De HJ Schoo-lezing met Dilan Yeşilgöz-Zegerius in de Rode Hoed

Minister van Justitie en Veiligheid Dilan Yeşilgöz-Zegerius (VVD) hield maandagavond 12 september 2022 de HJ Schoo-lezing in de Rode Hoed in Amsterdam. De HJ Schoo-lezing is een eerbetoon aan de journalist Hendrik Jan Schoo en geldt als de officieuze opening van het politiek jaar. Al enkele VVD’ers gingen Dilan voor, waaronder Frits Bolkestein, Mark Rutte en Edith Schippers.

'Doen wat nodig is om onze democratische rechtsstaat te beschermen

Dames en heren, vandaag precies 42 jaar geleden, op 12 september 1980, nam in Turkije het leger met geweld de macht over. Ik was drie jaar oud en woonde met mijn ouders in de hoofdstad Ankara. De machtsovername door de junta heeft onze levens in één klap overhoop gegooid. Wat er die dag gebeurde, leidde er uiteindelijk toe dat we alles wat we kenden, moesten achterlaten.

Na die twaalfde september zou blijken dat in Turkije blijven, geen optie meer was. Daar, die dag, begon de route die mij, vandaag, hier heeft gebracht. De val van een democratie heeft mijn leven bepaald. Het kan dan ook niet anders dan dat ik het hier, op dit podium, met u over de democratische rechtsstaat wil hebben. Over de onschatbare waarde ervan. Over de bedreigingen die ik zie, voor de democratische rechtsstaat in ons land. En over wat ons te doen staat om ervoor te zorgen dat wij in dit land kunnen blijven leven zoals ieder mens wil leven: in vrijheid.

Vóór de staatsgreep was in Turkije een strijd gaande tussen de regering en de oppositie. De oppositie bestond met name uit studenten, journalisten, advocaten en mensenrechtenactivisten. Ze streden voor een democratische rechtsstaat en voor fundamentele vrijheden voor iedereen. In de praktijk waren ze echter eerst en vooral druk met een strijd tegen de autoritaire leiders die hun doel in de weg stonden. Die moesten eerst weg. Koste wat het kost. De leiders van het land hadden hun geloofwaardigheid verloren. Het democratisch systeem, dat al wankel was, kwam daarmee ook steeds meer onder druk te staan. En door al het geweld over en weer brokkelde de Turkse democratie stukje bij beetje af. Totdat de militaire junta ook de laatste brokstukken van de Turkse democratie met harde hand van tafel veegde. Op die twaalfde september werd de militaire junta wetgevende en uitvoerende macht in één. En feitelijk ook de rechterlijke macht, want de rechtspraak liep voortaan via militaire rechtbanken.

Scheiding der machten, omvallende rechtsstaat, het klinkt allemaal wellicht wat academisch en abstract. Maar voor de tegenstanders van het regime werd het schrikbarend concreet. De junta liet politici arresteren, ontbond het parlement en verbood activiteiten van verenigingen en vakbonden. In de maanden na de staatsgreep werden aan de hand van willekeurige bevelen honderdduizenden mensen opgepakt, opgesloten en gemarteld. Over deze gebeurtenissen is later geschreven dat in wezen een hele generatie gewist is. Een inktzwarte periode waarin angst, wantrouwen en totale willekeur regeerden. Buren vertrouwden elkaar niet langer, vrienden verdwenen in de gevangenis en keerden nooit weer terug, mensen verloren hun banen en er was geen bestaanszekerheid meer.' Lees de volledige toespraak van Dilan Yeşilgöz-Zegerius hier verder.

Woke (/ˈwoʊk/ WOHK) is een Engels bijvoeglijk naamwoord dat 'alert op raciale vooroordelen en discriminatie' betekent en zijn oorsprong vindt in African-American Vernacular English (AAVE). Vanaf de jaren 2010 werd het gebruikt voor een breder bewustzijn van sociale ongelijkheden zoals seksisme, en werd het ook gebruikt als steno voor ideeën van Amerikaans links over identiteitspolitiek en sociale rechtvaardigheid, zoals het begrip white privilege en slavernijherstel voor Afrikaanse Amerikanen.

De uitdrukking stay woke was in de jaren 1930 opgedoken in AAVE, in sommige contexten verwijzend naar een bewustzijn van de sociale en politieke problemen die Afrikaanse Amerikanen treffen. De zin werd uitgesproken in een opname van Lead Belly en later door Erykah Badu. Na het neerschieten van Michael Brown in Ferguson, Missouri in 2014, werd de uitdrukking gepopulariseerd door Black Lives Matter (BLM) activisten die de aandacht wilden vestigen op het neerschieten van Afro-Amerikanen door de politie. Nadat de term werd gebruikt op Black Twitter, werd hij een internetmeme en werd hij steeds vaker gebruikt door blanken, vaak om hun steun aan BLM te betuigen, wat door sommige commentatoren werd bekritiseerd als culturele toe-eigening. De term wordt voornamelijk geassocieerd met de millennial generatie, maar verspreidde zich internationaal en werd in 2017 toegevoegd aan de Oxford English Dictionary.