De vijfde ziekte?

De Vijfde ziekte (erythema infectiosum of Rubella) is een besmettelijke vlekjesziekte. Mensen krijgen het door het parvovirus B19. De ziekte komt vooral voor bij kinderen. Meestal worden zij niet erg ziek. Vijfde ziekte is een vlekjesziekte: een ziekte, waarbij iemand vlekjes op de huid krijgt. De ziekte heet zo, omdat het vroeger de vijfde was in een lijst met vlekjesziekten- meldt het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM).

Rubella kreeg in de Engelse literatuur de naam ‘vijfde ziekte’ of ‘vijfde ziekte’ dankzij de inspanningen van artsen vanaf de 17de eeuw om de kinderziekten met huiduitslag (exantheem) te differentiëren en te systematiseren. De Weense kinderarts en bacterioloog Theodor Escherich, afkomstig uit Ansbach, maakte in 1896 onderscheid tussen rubella en mazelen en verklaarde het als een onafhankelijke ziekte. Na mazelen, roodvonk en rubella werd in 1900 een ‘vierde ziekte’ beschreven door Clement Dukes, maar tegenwoordig wordt deze niet langer algemeen gezien als een onafhankelijke ziekte. De ziekte, ook wel de ziekte van Sticker genoemd, werd in 1899 door Georg Sticker beschreven. In 1905 werd rubella voor het eerst de ‘vijfde ziekte’ genoemd, hoewel de ziekteverwekker lange tijd onbekend bleef.

(Bron Wikipedia - 2024)

Rubella-uitslag bij een kind van 16 maanden met de vijfde ziekte (ook bekend als Parvovirus B19)
In 1974 ontdekte de Australische viroloog Yvonne Cossart structuren die op parvovirusdeeltjes leken tijdens routinematig elektronenmicroscopisch onderzoek van het bloed van bloeddonoren op het hepatitis B-virusoppervlakteantigeen (HBsAg). Uit later onderzoek bleek dat het een voorheen onbekend menselijk parvovirus was. Dit kleine virus heet Parvovirus B19, naar het B19-monster, waarin het werd aangetroffen. In 1981 werd een verband met een ziekte vastgesteld met de detectie van een parvovirus B19-infectie bij patiënten met sikkelcelanemie en het tijdelijk stoppen van de bloedvorming (een aplastische crisis). Twee jaar later werden infecties veroorzaakt door parvovirus B19 geïdentificeerd als de oorzaak van rubella.

Hoe herken ik vijfde ziekte? Kinderen met vijfde ziekte krijgen kleine rode vlekjes. Deze beginnen in het gezicht en zorgen voor vuurrode wangen. Daarna kunnen de vlekjes zich verspreiden over het lichaam. Soms hebben kinderen koorts en jeuk, maar ze voelen zich verder niet ziek. Na ongeveer een week verdwijnen de vlekjes. Daarna kunnen ze nog drie weken lang terugkomen, bijvoorbeeld door warmte, kou of inspanning. De vlekjes verdwijnen dan steeds weer snel.  

Volwassenen krijgen vaak pijn en stijfheid in handen en voeten. Deze gewrichtsklachten duren meestal 1 tot 3 weken, maar kunnen bij sommige vrouwen maandenlang duren. Volwassenen hebben minder vaak vlekjes. Een deel van de mensen die het virus hebben, krijgt geen klachten. 

Af en toe is er sprake van gewrichtsaandoening met gewrichtspijn en gewrichtsontsteking, vooral in de kleine gewrichten, vooral bij meisjes en jonge vrouwen. De symptomen duren twee weken tot enkele maanden en verdwijnen vanzelf zonder specifieke behandeling. Andere complicaties worden verklaard door de bijzondere voorkeur van de virussen voor rode bloedcellen of hun voorlopercellen. Bij patiënten met chronische hemolytische anemie kunnen aplastische crises optreden waarbij het beenmerg tijdelijk geen rode bloedcellen meer aanmaakt. Een dergelijke aplastische crisis veroorzaakt door parvovirus B19 is vaak het eerste teken van sferische celanemie. Bij deze patiënten is uitslag vrijwel altijd afwezig.

Bij patiënten met aangeboren of verworven defecten in het immuunsysteem is de eliminatie van het virus verstoord. Dit kan leiden tot chronische recidiverende bloedarmoede. Bij deze patiënten zijn doorgaans geen specifieke antilichamen tegen parvovirus B19 detecteerbaar.

Welke mensen kunnen erg ziek worden van vijfde ziekte? Mensen met bepaalde typen bloedarmoede, bijvoorbeeld sikkelcelziekte, thalassemie of hereditaire sferocytose, hebben meer kans om ernstiger ziek te worden van vijfde ziekte. Ook mensen met ernstig verminderde afweer lopen meer risico op ernstige ziekte door het parvovirus B19.  

Als een zwangere tijdens de eerste helft van de zwangerschap (tot en met 20 weken) voor het eerst in haar leven vijfde ziekte krijgt, is er een groter risico op een miskraam. Bij de meeste zwangeren met vijfde ziekte verloopt de zwangerschap normaal en zijn er voor de baby geen gevolgen. Voor zover bekend heeft 60 tot 70% van de vrouwen in de vruchtbare leeftijd antistoffen tegen het parvovirus B19. Zij hebben vijfde ziekte al eens gehad en kunnen het niet nog een keer krijgen of doorgeven.  

Hoe krijg ik vijfde ziekte? Het parvovirus B19 zit in de keel van iemand met het virus. Door hoesten, niezen en praten kan iemand anderen besmetten. Mensen geven vijfde ziekte vooral aan elkaar door als ze lang of intensief met elkaar omgaan. Zoals in een gezin, op een peuterspeelzaal, kinderopvang of school. De tijd tussen het moment dat iemand het virus krijgt en ziek wordt, is meestal 1 tot 3 weken. De besmettelijke periode begint ongeveer 1 week na besmetting en duurt tot de vlekjes komen. Niet iedereen die in de buurt is geweest van iemand met vijfde ziekte, wordt ziek. 

Tijdens de zwangerschap kan het virus overgaan van moeder op kind. Dit gebeurt niet altijd. Ook gebeurt het alleen als de moeder nog niet eerder met het virus in contact is geweest. Iemand die vijfde ziekte heeft gehad, kan de ziekte niet opnieuw krijgen.  

Hoe voorkom ik vijfde ziekte? Er is geen vaccin tegen vijfde ziekte. Goede hoest- en handhygiëne verkleinen de kans op het krijgen van het virus. 

Is vijfde ziekte te behandelen? Vijfde ziekte gaat vanzelf over. Denkt u dat u vijfde ziekte heeft? Bel dan de huisarts als u vragen heeft. De huisarts kan door bloedonderzoek zien of iemand besmet is met het virus.  

Sommige mensen kunnen erg ziek worden van vijfde ziekte. Als zij op tijd behandeld worden, kunnen zij goed herstellen. Bent u zwanger en heeft iemand in het gezin vijfde ziekte? Overleg dan met de verloskundige. In de eerste helft van de zwangerschap is er een klein risico voor het ongeboren kind als de zwangere voor het eerst in haar leven vijfde ziekte heeft. Soms is er een behandeling mogelijk om dit risico te verkleinen. 

Hoe vaak komt vijfde ziekte voor in Nederland? Vijfde ziekte komt wereldwijd voor. Om de 3 tot 5 jaar zijn er epidemieën, vooral in de winter en in het voorjaar. Tijdens een epidemie is 70% van de patiënten tussen 5 en 15 jaar oud. Begin 2024 steeg het aantal mensen met vijfde ziekte in Nederland. Artsen hoeven vijfde ziekte niet te melden. Toch zijn er een aantal bronnen waarmee het RIVM de verspreiding van vijfde ziekte volgt. GGD (Gemeentelijke Gezondheidsdienst)’en, laboratoria, het Nivel (externe link) en Sanquin delen informatie met het RIVM. Al deze bronnen lieten in de eerste maanden van 2024 een toename zien van vijfde ziekte en van infecties met het parvovirus B19. Deze toename lijkt af te zwakken. Wel komt vijfde ziekte nog steeds veel meer voor dan in dezelfde periode vorig jaar.  

Ook in andere Europese landen is het aantal mensen met vijfde ziekte gestegen. Het RIVM en het ECDC (European Centre for Disease Prevention and Control) (het Europese Centrum voor Ziektepreventie en -bestrijding) houden deze stijging goed in de gaten. Het is niet duidelijk waardoor meer mensen vijfde ziekte hebben. Het kan zijn dat het parvovirus B19 tijdens de coronapandemie door de coronamaatregelen minder rondging. Daardoor zijn nu mogelijk meer mensen vatbaar voor vijfde ziekte. Nu de coronamaatregelen niet meer gelden, kan de ziekte zich weer meer verspreiden. 

Kan iemand met vijfde ziekte naar een kinderopvang, school of werk? Voelt een kind zich goed? Dan kan het gewoon naar de kinderopvang of school. Vijfde ziekte is al besmettelijk voordat iemand klachten heeft. Thuisblijven helpt niet om te voorkomen dat anderen ziek worden. Heeft uw kind vijfde ziekte? Vertel het dan aan de pedagogisch medewerker of de leerkracht. Zij kunnen in overleg met de GGD andere ouders informeren. Ouders kunnen dan letten op de klachten van vijfde ziekte bij hun kind  Een volwassene met vijfde ziekte die zich goed voelt, kan gewoon werken. Lees ook: Vijfde ziekte (parvovirus B19) en zwangerschap