Het klimaat gaat snel veranderen in Nederland

Het Nederlandse klimaat verandert in hoog tempo. Dit gaat gepaard met toenemende temperaturen en hittegolven, zware buien en droogteperiodes. Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL)-rapport Klimaatrisico’s in Nederland (pdf 160 pagina’s) laat zien dat de huidige klimaatrisico’s nu al grote impact hebben op ons dagelijkse leven.

Naar verwachting zullen deze risico’s in de toekomst alleen maar groter worden. Klimaatadaptatie ofwel aanpassen aan klimaatverandering is urgent en vraagt om keuzes en regie van het Rijk. Voor een toekomstbestendig en leefbaar Nederland zou klimaatadaptatie nu sturend moeten zijn in onder andere het ruimtelijk beleid, woningbouwbeleid en het natuur- en landbouwbeleid.

Het klimaat in Nederland verandert. Het is de afgelopen 30 jaar warmer, droger én natter geworden. Weerrecords worden steeds weer verbroken. Zo werd het hitterecord van meer dan 40 graden (2019) pas over tientallen jaren verwacht. In alle klimaatscenario´s van het KNMI wordt verwacht dat de nu al geconstateerde trends zich in deze eeuw zullen voortzetten. Klimaatadaptatiebeleid is geen op zich zelf staand beleid, maar zou sturend moeten zijn in onder nadere het ruimtelijk beleid, woningbouwbeleid en het natuur- en landbouwbeleid.

Er zijn al klimaatrisico’s met grote impact die vragen om keuzes. Hitte en droogte hebben effect op de gezondheid, hebben onomkeerbare gevolgen voor nat archeologisch erfgoed, en leiden tot verlies van biodiversiteit. Bij gezondheid gaat het onder andere om meer dan honderd extra sterfgevallen tijdens hittegolven. Nat archeologisch erfgoed betreft historische organische resten, zoals resten van hout, leer of textiel uit de Romeinse tijd of de Middeleeuwen, die normaal onder water staan. Als dit erfgoed droogvalt, verdwijnt het permanent. Met name hitte en droogte zorgen voor verlies aan biodiversiteit.

Daarnaast hebben extreme weersituaties regelmatig geleid tot lagere opbrengsten in de landbouw, en schade aan gebouwen en infrastructuur. In de recente perioden van droogte kwam de drinkwatervoorziening sterk onder druk te staan, mede dankzij de grote vraag naar drinkwater op deze momenten. Vanwege prioriteringsregels kon in sommige gebieden nog net worden voldaan aan de levering. Maar hierdoor konden niet alle andere gebruikers overal en altijd van voldoende water worden voorzien, met extra schade aan natuur en landbouw tot gevolg. Dit vraagt om het tijdig maken van keuzes: hoe willen we als maatschappij met deze risico’s omgaan?

Toekomstgericht klimaatadaptiebeleid vraagt om structurele keuzes. Het is urgent om te bedenken hoe we met de klimaatrisico’s willen omgaan. De ambitie is om voor 2030 ongeveer een miljoen woningen te bouwen: waar en hoe willen we bouwen, rekening houdend met overstromingen, wateroverlast en hitte? Hoe staat het met de inrichting van ons landelijk gebied? De rijksoverheid werkt al met het principe ‘water en bodem sturend’. Hoe gaat ons watersysteem er uitzien, rekening houdend met waterverdeling, waterveiligheid en waterkwaliteit? Door klimaatadaptatie leidend en sturend te laten zijn voor het huidige beleid kunnen klimaatrisico’s worden verkleind. Aanpassing aan klimaatverandering raakt veel beleidstrajecten en vraag om toekomstbestendige, structurele keuzes. Een klimaatbestendige samenleving richt zich daarom niet alleen op aanpassingen voor een enkel probleem, met technische oplossingen zoals dijkverhoging of beregening. Het is aan te bevelen dat politiek en beleid zich richten op een maatschappij die veerkrachtig kan reageren op effecten van klimaatverandering, zowel in ruimtelijke inrichting als economische activiteiten en gedrag.

Kennis over risico’s nog niet compleet. Voor veel klimaatrisico’s is niet bekend welk deel van de maatschappelijke kosten, schade of maatschappelijke impact precies is toe te schrijven aan de klimaatverandering. Goede monitoring ontbreekt voor bijvoorbeeld natuurbranden of klimaatrisico’s voor cultureel erfgoed. De beschikbare kennis en informatie is echter wel helder over welke impact (mede) het gevolg is van klimaatverandering. Het is duidelijk dat toenemende klimaatverandering zal leiden tot grotere risico’s als Nederland zich niet weet aan te passen aan het veranderende klimaat. 

Het klimaat is het gemiddelde van de dynamische processen in de atmosfeer van de aarde, bepaald met behulp van meteorologische methoden: als samenvatting van de weersverschijnselen op kleinschalige locaties (meso- of regionaal klimaat) of in relatie tot continentale dimensies (macroklimaat), inclusief allemaal schommelingen in de loop van het jaar en gebaseerd op een groot aantal klimaatelementen. De klimatologische omstandigheden worden niet alleen bepaald door zonnestraling en de fysische en chemische processen in de atmosfeer, maar ook door de invloeden en interacties van de andere vier aardse sferen (hydrosfeer, cryosfeer, biosfeer en lithosfeer). Om, naast alle andere weerprocessen, het temperatuurverloop in een statistisch relevant tijdsbestek met voldoende nauwkeurigheid weer te geven, adviseert de Wereld Meteorologische Organisatie (WMO) het gebruik van referentieperioden (ook normale perioden of CLINO-perioden) waarin de maandelijkse gemiddelde waarden worden gepresenteerd als een tijdreeks over 30 jaar in één dataset die kan worden samengevat. Tot en met 2020 was de referentieperiode 1961 tot en met 1990 de geldige en algemeen gebruikte vergelijkingsnorm. Begin 2021 werd deze vervangen door de nieuwe normale periode van 1991 tot en met 2020.