Kwetsbare groepen het hardst geraakt door de coronapandemie

De coronapandemie heeft bestaande sociaaleconomische verschillen aangescherpt. Dat blijkt uit nieuw onderzoek van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Zo gingen mensen met een lager inkomen in die periode minder vaak naar de teststraat, maar lagen ze door COVID-19 juist vaker in het ziekenhuis en op de IC (intensive care). Ook hadden zij een grotere kans om te overlijden.

Tijdens de coronapandemie kon een deel van de zorg in de ziekenhuizen niet doorgaan. Eerder RIVM-onderzoek liet al zien dat het in 2020 en 2021 ging om ruim 300.000 afgezegde planbare operaties. Denk hierbij aan staaroperaties en behandelingen aan de heup of knie. Dit nieuwe onderzoek maakt duidelijk dat mensen met een laag inkomen naar verhouding vaker met uitstel van een planbare operatie te maken kregen dan mensen met een hoog inkomen. Voor acute zorg, bijvoorbeeld na een hartinfarct, was dat verschil er niet. Die zorg ging voor alle inkomensgroepen gewoon door.

Waardering gezondheid en welzijn. Coronamaatregelen, zoals sluiting van scholen en bezoekbeperkingen in verpleeghuizen, hebben gevolgen voor het welzijn van de bevolking. Om inzicht te krijgen in hoe welzijn en gezondheid zich tot elkaar verhouden, is onderzocht welke waarde mensen geven aan gezondheid en welzijn. Mensen uit alle sociaaleconomische groepen blijken welzijn 3 tot 4 keer hoger te waarderen dan gezondheid. Dit inzicht zou in de toekomst gebruikt kunnen worden om maatregelen die de gezondheid bevorderen, maar het welzijn schaden, beter tegen elkaar te kunnen afwegen.

(Foto Piqsels - 2020)

Kunstmatige beademing met een beademingsmachine op een intensive care afdeling van een ziekenhuis bij een covid patiënt
Veerkracht. De coronapandemie deed een groot beroep op de veerkracht van mensen. Opvallend is dat vooral mensen uit hogere sociaaleconomische groepen in de loop van de pandemie steeds meer gewend raakten aan de situatie en vertrouwen kregen in hun eigen aanpassingsvermogen. Daardoor voelden zij zich mentaal veerkrachtiger. Mensen uit lagere sociaaleconomische groepen raakten naarmate de pandemie langer duurde, vaker hun grip op de situatie kwijt en waren voor hun veerkracht vooral aangewezen op de sociale steun vanuit de buurt.

Meestal steun voor maatregelen. Ook is onderzocht wat voor mensen belangrijk is bij het steunen van maatregelen van de overheid.  Meestal kon de overheid bij beperkende maatregelen rekenen op steun van de bevolking. Wel geven mensen aan dat zij bereid zijn om zich aan de maatregelen te houden, maar alleen als andere mensen dat ook doen. Van belang is verder dat de beperkingen niet te groot zijn, dat de samenleving zoveel mogelijk openblijft en dat de maatregelen niet te vaak veranderen. Als dat laatste gebeurt, verliezen sommige bevolkingsgroepen hun vertrouwen in de overheid.

Over het onderzoek. Dit onderzoek is onderdeel van een groter onderzoeksprogramma. Doel was om bouwstenen te geven voor een Maatschappelijke Kosten Baten Analyse (MKBA (maatschappelijke kosten-batenanalyse) over de coronacrisis. Een MKBA kan een hulpmiddel zijn voor beleidsmakers bij het maken van keuzes. Het is daarbij vooral belangrijk om te kijken naar de gevolgen die kunnen verschillen voor bevolkingsgroepen. Het RIVM werkte voor dit onderzoek samen met Erasmus School of Health Policy & Management (ESHPM), SEO (Structureel Echoscopisch Onderzoek) Economisch Onderzoek, Centraal Planbureau (CPB (Centraal Planbureau)) en Wageningen University & Research (WUR (Wageningen University & Research).