Nog onvoldoende kennis over de bacteriofagen

Bacteriofagen (Bacteriophage) zijn virussen die bacteriën kunnen doden. De vraag is of bacteriofagen kunnen worden ingezet om infecties bij mensen te behandelen. Dit kan bijzonder nuttig zijn wanneer het een infectie betreft met bacteriën die ongevoelig zijn voor antibiotica. Uit een rapport van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) blijkt dat er nog te weinig onderzoek is gedaan om te bepalen of bacteriofagen daadwerkelijk effectief zijn bij de behandeling van infecties. Ook is er nog te weinig bekend over de veiligheid. Recent bracht het RIVM een bezoek aan het Eliava Instituut in Georgië, waar men veel ervaring heeft met bacteriofagen.

Bacteriofagen (kortweg fagen) werden begin vorige eeuw ontdekt, ongeveer tegelijk met antibiotica. Ze doden bacteriën op een andere manier dan antibiotica. Antibiotica zijn werkzaam tegen meerdere bacteriesoorten tegelijkertijd, terwijl een faag heel specifiek werkt tegen één type bacterie. Het voordeel van fagen hierbij is dat ze nuttige bacteriën in het lichaam met rust laten. Ze hebben echter als belangrijk nadeel dat eerst de ziekmakende bacterie moet worden geïdentificeerd en vermeerderd, voordat de behandeling kan beginnen: men moet immers voor elke bacterie  een bijpassende faag of fagen zoeken. En dat kan enkele dagen duren. Om deze praktische redenen is het gebruik van fagen in het Westen op de achtergrond geraakt.

(Bron Wikipedia - 2018)

Een bacteriofaag, informeel ook wel bekend als een faag, is een virus dat infecteert en repliceert binnen bacteriën en Archaea. De term is afgeleid van 'bacteriën' en de Griekse φαγεῖν (fageïne), 'te verslinden'. Bacteriofagen bestaan uit eiwitten die een DNA- of RNA-genoom inkapselen en kunnen relatief eenvoudige of uitgebreide structuren hebben. Hun genomen kunnen zo weinig zoals vier genen en zo veel zoals honderden genen coderen. De fagen vermenigvuldigen zich binnen de bacterie na de injectie van hun genoom in zijn cytoplasma. Er wordt geschat dat er meer dan 1031 bacteriofagen op de planeet zijn

Complex proces. De kennis over de precieze werking van fagen bij behandeling van infecties is nog beperkt. We weten nog onvoldoende hoe ze zich gedragen in en op het lichaam, hoe en hoe lang ze gedoseerd moeten, en wat de risico’s zijn. Door het tijdrovende en complexe bereidingsproces zijn fagen niet geschikt om acute infecties te behandelen. Mogelijk kunnen ze wel werken bij chronische bacteriële infecties,  met name bij infecties aan de lichaamsoppervlakten zoals huid, keel en darmen. Om vragen over zulke toepassingen en de meerwaarde daarvan te beantwoorden is klinisch onderzoek noodzakelijk.

Europese wetgeving. Ook is Europese wet- en regelgeving nog niet vastgesteld voor op het individu toegesneden, biologische producten zoals bacteriofagen. In Europees verband wordt erover nagedacht om de wet- en regelgeving op dit punt te veranderen. In andere sectoren, zoals landbouw en voedselproductie, gelden andere regels voor de werkzaamheid en het gebruik van deze producten dan voor gebruik bij mensen. In deze sectoren worden fagen al wel ingezet.



Bezoek Georgië. Als onderdeel van de inventarisatie bracht een delegatie van het RIVM eind april 2018 een bezoek aan het Eliava Institute of Bacteriophage, Mircrobiology and Virology in Tbilisi, Georgië. Dit instituut specialiseert zich al vanaf 1923 in de ontwikkeling en productie van bacteriofagen. Duidelijk werd dat men een begin heeft gemaakt om de productiefaciliteit meer in lijn te brengen met het westerse kwaliteitsborgingssysteem GMP (Good Manufacturing Practices). De belangrijkste indicaties voor bacteriofaagtherapie bij Georgische patiënten op de polikliniek van het Eliava instituut zijn: dysbacteriose (verstoring van de balans van verschillende soorten darmbacteriën) en prikkelbare darm syndroom, (chronische) diarree, huidulcera (huidzweer) en keelontsteking. Ook medewerkers van het Eliava instituut beamen de noodzaak van  onderzoek. Zij zoeken hiertoe samenwerking met partners in Europa en de VS. Meer informatie. Zie vragen en antwoorden over bacteriofagen

Wat is antibioticaresistentie? Alle mensen dragen bacteriën bij zich. Van sommige bacteriën kunnen we ziek worden. Om weer beter te worden zijn soms antibiotica nodig. Een belangrijk nadeel van antibiotica is dat bacteriën er ongevoelig voor kunnen worden (resistent). En dan werken de antibiotica niet meer. We noemen dat antibioticaresistentie.

Antibiotica. Antibiotica zijn geneesmiddelen. Ze worden gebruikt wanneer je een infectie hebt door een bacterie. Maar als je antibiotica vaak gebruikt, dan kunnen bacteriën er ongevoelig voor worden. De antibiotica kunnen hun werk dan niet meer doen en het wordt moeilijker om weer beter te worden. Daarom is het belangrijk dat artsen alleen antibiotica voorschrijven als dat echt nodig is. En dat patiënten antibiotica op de juiste manier gebruiken.