Oekraïne is het grootste mijnenveld ter wereld

Donald Trump beloofde de oorlog in Oekraïne snel te beëindigen, maar Russische troepen hebben al duizenden landmijnen achtergelaten. Het veilig verwijderen ervan en het vrijmaken van het land is een uiterst gevaarlijke en tijdrovende klus – als het überhaupt kan schrijft het Poolse Instituut voor Oosterse Studies in Warschau.

Volgens de Oekraïense regering moet ongeveer 174.000 km² van het grondgebied van het land mogelijk worden ontmijnd. Dit is bijna een derde van het totale oppervlak van Oekraïne. Hoewel deze schatting overdreven lijkt, is de dreiging van mijnen en niet-ontplofte munitie in grote delen van het grondgebied van het land, voornamelijk in het oostelijke en zuidelijke deel, een echt probleem. Volgens officiële rapporten zijn er sinds het begin van de grootschalige oorlog met Rusland 261 mensen omgekomen door mijnen en andere explosieven. Volgens de Oekraïense leiding leven bijna zes miljoen Oekraïners in gebieden die het risico lopen op incidenten met mijnen. Russische troepen hebben opzettelijk mijnen op Oekraïense landbouwgrond geplaatst en zowel het Russische als het Oekraïense leger hebben ze verspreid in de kustwateren. Dit verhindert landbouwwerkzaamheden en belemmert de export van Oekraïense goederen, wat op zijn beurt de crisis in de Oekraïense economie verergert.

Volgens schattingen van de Wereldbank bedragen de totale kosten van de ontmijningspogingen van Oekraïne bijna $ 38 miljard. Vanwege de omvang van deze uitdaging is Kiev niet in staat om het zelf te financieren. Daarom heeft het de inspanningen opgevoerd om apparatuur, personeel en financiële steun van buitenlandse partners te verkrijgen.

De ‘sporen’ die Russische troepen achterlaten. Sinds het begin van de invasie gebruikt Rusland op grote schaal verschillende soorten explosieven. Volgens experts van Human Rights Watch zijn dit ten minste verschillende soorten landmijnen (antipersoonsmijnen, antivoertuigmijnen en antitankmijnen) en zogenaamde geïmproviseerde explosieven die op afstand, mechanisch of door druk worden geactiveerd. Het is niet ongebruikelijk dat de Russen ook boobytraps verstoppen in woongebouwen, huishoudelijke apparaten, speelgoed, bevestigd aan lijken en zelfs levende dieren. Volgens schattingen van de Staatsnooddienst van Oekraïne zijn er vanaf het begin van de grootschalige oorlog tot 23 oktober 2023 261 mensen gedood en 559 gewond geraakt door mijnen en andere explosieven. Het aantal slachtoffers omvat 68 kinderen, van wie er 14 zijn overleden.

Naast mijnen is er nog een ander probleem met verschillende soorten niet-ontplofte munitie, waaronder de restanten van onschadelijke granaten en raketten. Sinds het begin van het conflict hebben beide partijen, met wisselende intensiteit, dagelijks enkele tot tienduizenden artilleriegranaten afgevuurd. Volgens schattingen van de Generale Staf van de Oekraïense Strijdkrachten mist ongeveer 20% van deze granaten hun doel en ontploft niet, wat een bedreiging op de lange termijn vormt voor de lokale bevolking.


(Bron Wikicommons - 2025)

De TM-46 mijn is een grote, ronde, metalen Sovjet antitankmijn. Hij gebruikt een druk- of kantelstaafontsteker, die in de bovenkant is geschroefd. Antitankmijnen met dit type ontsteker kunnen veel meer schade aan pantservoertuigen toebrengen dan een typische antipersoonsmijn
Clustermunitie, die het Russische leger sinds de lancering van de grootschalige invasie gebruikt, is echter aanzienlijk gevaarlijker. Volgens schattingen kan het aandeel niet-ontplofte munitie van dit type oplopen tot 40%. De Oekraïense kant gebruikt dit type munitie officieel sinds juli 2023, toen het deze ontving van de VS en andere landen. Amerikaanse fabrikanten hebben verklaard dat slechts 2,35% van hun clustermunitie niet ontploft (er zijn echter geen officiële statistieken beschikbaar om deze bewering te bevestigen). Alleen al in 2022 werden 916 personen gedood door dit type wapen, waaronder 890 die zijn gestorven bij een onmiddellijke aanval met clustermunitie en 26 door hun contact met niet-ontplofte clustergranaten. Dit geeft aan dat Oekraïne wat betreft het aantal slachtoffers van clustermunitie Syrië heeft ingehaald, dat in 2012-2021 het hoogst in deze categorie was gerangschikt.

In gebieden met hevige gevechten langs de bijna 1.200 km lange frontlinie, die zich uitstrekt van de district Cherson in het zuiden van het land tot de district Kiev in het noorden, is het aantal mijnen en niet-ontplofte munitie het grootst. Russische soldaten hebben een bijzonder groot aantal mijnen gelegd in de buurt van Kiev, in de buurt van Tsjernihiv, Soemy en ten noorden van Charkov, van waaruit het Oekraïense leger de bezetters afgelopen najaar verdreef. Tijdens het Oekraïense tegenoffensief, in een poging de trage voortgang bij het heroveren van de ingenomen gebieden te verklaren, noemden de autoriteiten in Kiev het "krankzinnige aantal" mijnen dat door de Russen was geplaatst, dat opliep tot vijf per vierkante meter.

De Oekraïense leiding beweert dat in totaal ongeveer 30% van het grondgebied van de staat, dat is ongeveer 174.000 km², "mogelijk" is gemijnd, wat Oekraïne wereldwijd op de eerste plaats zet wat betreft de grootte van het gemijnde gebied (gevolgd door Afghanistan en Syrië). Waarschijnlijk zijn deze schattingen aanzienlijk overdreven. Om als betrouwbaar te worden beschouwd, zouden ze rekening moeten houden met het gehele gebied van de bezette gebieden (inclusief de Krim) naast de gebieden die zijn bevrijd.

De exacte cijfers zijn echter niet beschikbaar vanwege het gebrek aan toegang tot de door Rusland bezette gebieden, die ongeveer 18% van het grondgebied van de Oekraïense staat uitmaken, en vanwege de voortdurende militaire activiteit, waarbij beide partijen in het conflict mijnen blijven plaatsen. Evenzo is de omvang van de mijnenbarrages die door het Oekraïense leger langs de grens met Wit-Rusland zijn opgezet, ook onduidelijk. Wat dus zeker is, is dat de oostelijke en zuidelijke delen van Oekraïne nu een van de gevaarlijkste gebieden ter wereld zijn geworden wat betreft de dreiging die uitgaat van mijnen en niet-ontplofte munitie.

Vervallen rechtshandelingen. In Oekraïne waren antipersoonsmijnen een veelgebruikt oorlogsmiddel lang voordat Rusland een grootschalige invasie uitvoerde. Naar schatting is er 16.000 km² land ontgonnen tijdens de oorlog in de Donbas die sinds 2014 gaande is, waaronder 7.000 km² in door Kiev gecontroleerde gebieden. In 2021 meldden de Verenigde Naties in Oekraïne dat het oostelijke deel van het land wereldwijd op de vijfde plaats stond wat betreft het aantal slachtoffers door landmijnen en explosieve oorlogsresten.


(Bron Wikipedia - 2025)

Yulia Anatoliivna Svyrydenko (1985) is een Oekraïense politicus die momenteel de functie bekleedt van eerste vicepremier van Oekraïne en sinds 4 november 2021 tevens minister van Economische Ontwikkeling en Handel van Oekraïne
Hoewel beide partijen in het conflict gebonden zijn aan internationale verdragen die het gebruik van antipersoonsmijnen verbieden, zijn deze na 24 februari 2022 op grote schaal ingezet. Oekraïne is gebonden aan het Verdrag van Ottawa dat het gebruik, de opslag, de productie en de overdracht van antipersoonsmijnen verbiedt (Kiev ondertekende dit document in 1999 en ratificeerde het in 2005). Wat Rusland betreft, hoewel het dit verdrag niet heeft ondertekend, is het gebonden aan Protocol II over verboden of beperkingen op het gebruik van mijnen, boobytraps en andere apparaten, zoals gewijzigd op 3 mei 1996. Het is sinds maart 2005 partij bij dit protocol.

Sinds maart 2022 is Rusland herhaaldelijk bekritiseerd door westerse staten en internationale organisaties vanwege het gedocumenteerde gebruik van antipersoonsmijnen. Oekraïne is er op zijn beurt niet in geslaagd om meer dan 3 miljoen antipersoonsmijnen te vernietigen in overeenstemming met zijn verplichtingen die voortvloeien uit het Verdrag van Ottawa (het werd verwacht dit in 2010 te doen). Russische propagandamedia hebben verschillende rapporten uitgezonden over Oekraïense soldaten die antipersoonsmijnen gebruiken en soortgelijke beschuldigingen zijn geuit door vertegenwoordigers van mensenrechtenorganisaties. Er is echter vooralsnog geen betrouwbare en overtuigende informatie over deze kwestie beschikbaar.

Mijnen in plaats van graan. Voor de Oekraïense economie is het probleem van mijnbouwland bijzonder acuut. Voor de oorlog bedroeg het areaal van het Oekraïense landbouwland ongeveer 28 miljoen hectare. Het kromp tot 23,4 miljoen hectare als gevolg van de vijandelijkheden in 2022 alleen. Op dit moment zijn de verliezen die Oekraïense boeren lijden omdat ze hun veldwerk niet kunnen doen (door beschietingen en landmijnen) volgens de Wereldbank waarschijnlijk gelijk aan $ 31,5 miljard. Volgens de Oekraïense autoriteiten bevinden de meeste landbouwgebieden die 'verontreinigd' zijn door mijnen zich in de districten Cherson, Mykolaiv en Charkov.

Vanwege het onvoldoende tempo van mijnenruimingsactiviteiten zijn de vooruitzichten voor de hervatting van de landbouwproductie niet optimistisch. In 2022 hebben geniesoldaten in de districten Kiev, Sumy en Chernihiv slechts ongeveer 50.000 hectare land van mijnen ontdaan. In september 2023 kondigde vicepremier Yulia Svyrydenko aan dat sinds het begin van het jaar meer dan 200.000 hectare bouwland was onderzocht en nog eens 120.000 hectare was vrijgemaakt van mijnen, waardoor de boeren hun landbouwactiviteiten daar konden hervatten. Volgens de Staatsnooddienst van Oekraïne zijn echter nog steeds ongeveer 470.000 hectare bouwland in negen districten van Oekraïne dringend mijnenruimingsactiviteiten nodig.

Andere problemen vloeien voort uit het feit dat de zeeroutes die werden gebruikt om Oekraïense landbouwproducten te exporteren ook zijn gemijnd. Volgens Oekraïense schattingen hebben de Russen aan het begin van de grootschalige invasie 450 zeemijnen geplaatst in de Oekraïense exclusieve economische zone en in Oekraïense territoriale wateren in de Zwarte Zee. Daarnaast wordt aangenomen dat Rusland langs de transportroute over de Zwarte Zee die loopt van Odessa naar de Bosporus ook 400 tot 600 mijnen heeft geplaatst die blijven drijven en de navigatie van commerciële schepen die naar Oekraïense havens varen, belemmeren.

In het voorjaar van 2022 hebben de Oekraïense strijdkrachten de kust voor de kust van Odessa gemijnd om te voorkomen dat de Russen een landingsoperatie konden uitvoeren. Bovendien is het onduidelijk hoeveel mijnen, niet-ontplofte munitie en andere explosieven in de Zwarte Zee zijn terechtgekomen als gevolg van de overstromingen die zijn veroorzaakt door het opblazen van de Nova Kakhovka-dam. Men denkt dat dit aantal significant is omdat Russische soldaten vlak voor de vernietiging van de dam gebieden op de linkeroever van de Dnipro in de district Cherson hadden gemijnd, uit angst voor een Oekraïens offensief.

Mijnenruiming zal vele jaren duren. Het gebrek aan professionele apparatuur en personeel is het grootste obstakel geweest voor het uitvoeren van een mijnenruimingsoperatie. Momenteel heeft Oekraïne 3.000 personen die over de nodige vaardigheden beschikken en 19 bedrijven die professionele diensten van dit type leveren (dit omvat internationale organisaties zoals de British-American HALO Trust, de Zwitserse FSD, de Deense DRC en de Noorse NPA-organisaties). De State Emergency Service van Oekraïne en de politie hebben 17 mijnenruimingsvoertuigen tot hun beschikking, terwijl de huidige vraag van de mijnenruimingsteams wordt geschat op ten minste 70 van deze voertuigen. Volgens berekeningen van de auteurs van het Globsec-rapport zal het verwijderen van mijnen en niet-ontplofte munitie uit een gebied van 4.700 km², rekening houdend met de huidige apparatuur en het personeel van Oekraïne, 20 jaar duren. Vicepremier Svyrydenko heeft optimistischere voorspellingen gepresenteerd, aangezien volgens haar de tijd die nodig is om alle mijnengebieden van Oekraïne te ruimen 70 jaar is.

De hoge kosten van de mijnenruimingsoperaties vormen een ander groot obstakel. De Wereldbank schat deze kosten op $ 397 miljoen alleen al in 2023. Deskundigen beweren dat om het land grondig te ontdoen van alle mijnen en niet-ontplofte munitie de kosten bijna $ 30.000 per hectare zullen bedragen. Omdat Oekraïense boeren deze kosten niet kunnen dragen, besluiten ze vaak om amateurteams in te huren die op de zwarte markt opereren voor mijnenruimingsdiensten, die in opkomst is. Volgens Oekraïense journalisten bedragen de kosten voor het inhuren van amateurgenisten, die geen garantie bieden voor de effectiviteit van hun werk, tussen de 5.000 en 15.000 hryvnia (ongeveer $ 140-420) per hectare land.

In een poging om de kosten van mijnenruimingsactiviteiten aanzienlijk te verlagen, hebben de autoriteiten in Kiev hun intentie aangekondigd om de markt voor deze diensten te liberaliseren en de relevante aanbestedingen te publiceren in het IT-systeem voor overheidsaanbestedingen, bekend als Prozorro. In de eerste pilot-aanbesteding voor het ontmijnen van 3 hectare bos in de district Zjytomyr, was de prijsopgave voor uitgebreid mijnenruimingswerk die door de succesvolle aanbesteding werd gepresenteerd 550.400 hryvnia, tegen 183.000 hryvnia (ongeveer $ 5.000) per hectare land. Een ander probleem betreft echter de zeer tijdrovende en bureaucratische procedure voor het verstrekken van vergunningen voor het uitvoeren van mijnenruimingstaken, die 6 tot 12 maanden duurt (eind september 2023 wachtten 29 bedrijven op hun relevante vergunningen). Als onderdeel van aanvullende ondersteuningsmaatregelen is de regering van plan om in 2024 een speciaal fonds op te richten ter waarde van 2 miljard hryvnia. Dit fonds zal subsidies verstrekken om 50% van de kosten te dekken van mijnenruimingswerkzaamheden die door landbouwproducenten worden uitgevoerd.

Een bureaucratisch mijnenveld. Volgens de bepalingen van de Mine Action Law die in december 2018 werd aangenomen (en die meerdere keren is gewijzigd, voor het laatst in april 2023), is de interministeriële National Mine Action Authority onder toezicht van de minister van Defensie verantwoordelijk voor de coördinatie van de mijnenruimingsactiviteiten. Haar taken omvatten het coördineren van de samenwerking met de centrale en lokale autoriteiten en andere organisaties en bedrijven die mijnenruimingstaken uitvoeren, het monitoren van de mijnenruimingsactiviteiten en het superviseren van de uitvoering van nationale mijnenruimingsprogramma's en -strategieën.

Deze instantie is echter niet de enige instelling die verantwoordelijk is voor het uitvoeren van mijnenruimingstaken. Drie andere soortgelijke instellingen zijn actief in de structuren van het openbaar bestuur. Dit zijn: het Centrum voor Ontmijningsacties dat in juli 2021 werd opgericht (het is ook actief bij het Ministerie van Defensie), het Interregionaal Centrum voor Humanitaire Ontmijning en Snelle Reactie dat in mei 2020 werd opgericht en dat onder toezicht staat van de Staatsnooddienst van Oekraïne bij het Ministerie van Binnenlandse Zaken (deze twee instanties zijn verantwoordelijk voor het verstrekken van vergunningen aan exploitanten die ontmijningsactiviteiten uitvoeren, inspecties van de ontmijnde gebieden en beoordelingen van de kwaliteit van het mijnenruimingswerk, enz.), en het Socio-Humanitarian Mine Action Response Centre dat in november 2021 werd opgericht bij het Ministerie voor de Reïntegratie van de Tijdelijk Bezette Gebieden van Oekraïne. Vanwege verschillende gevallen van misverstanden en rivaliteit (met name tussen de instanties die onder toezicht staan van het Ministerie van Defensie en het Ministerie van Binnenlandse Zaken), besloot de regering in februari 2023 een andere entiteit op te richten, namelijk het Humanitair Ontmijningscentrum, om de coördinatie van de activiteiten van alle betrokken partijen te verbeteren. Hoewel het is opgezet als een platform voor de uitwisseling van informatie tussen specifieke ministeries, overlappen de taken ervan met de bevoegdheden van de National Mine Action Authority.

De veelheid aan instellingen die verantwoordelijk zijn voor het opruimen van mijnen is er niet in geslaagd de organisatie van de manier waarop de staatsinstellingen op dit gebied opereren te verbeteren. Ondanks herhaalde aankondigingen is er geen uitgebreide nationale strategie bedacht die prioritaire richtingen zou bepalen en de bevoegdheden van specifieke instanties zou definiëren. Een belangrijk element van deze strategie zou het prioriteren van de voorbereiding van schattingen van de werkelijke omvang van de mijngebieden moeten zijn. Volgens de Oekraïense regering zal de strategie eind dit jaar worden onthuld en zal er in maart 2024 een gedetailleerd schema van de mijnopruimingsinspanning worden vrijgegeven.



Internationale hulp is dringend nodig. In veel opzichten is het ontmijnen van het grondgebied van de Oekraïense staat de grootste uitdaging sinds de Tweede Wereldoorlog. Tijdens de oorlog met Rusland, die nu al meer dan 600 dagen duurt, zijn meer dan 650.000 mijnen en explosieven gevonden en onschadelijk gemaakt. Verwacht mag worden dat er nog veel meer zullen worden ontdekt, mits een uitgebreid onderzoek van de bevrijde gebieden haalbaar is. De kosten van deze activiteiten gaan de Oekraïense uitrusting, personeel en financiële mogelijkheden te boven.

Om de nodige steun te verkrijgen, zocht Kiev contact met de westerse wereld als geheel en organiseerde het de eerste internationale ontmijningsconferentie, het Demine Ukraine Forum, dat op 27 september 2024 werd gehouden, en de International Donor Conference on Humanitarian Demining Ukraine die op 11 oktober 2024 in Zagreb werd gehouden. Tijdens het laatste evenement verklaarden 34 deelnemende landen hun intentie om in totaal € 500 miljoen aan Oekraïne te verstrekken (Zwitserland heeft toegezegd € 100 miljoen te verstrekken, Noorwegen € 20 miljoen, Zweden € 12,5 miljoen), wat het mogelijk zal maken om een eerste ontmijning van de door Kiev gecontroleerde gebieden uit te voeren. Bovendien zal Oekraïne tegen het einde van 2023 tien gespecialiseerde machines ontvangen van het Kroatische bedrijf DOK-ING en het bedrijf Global Clearance Solutions, evenals 200 voertuigen die worden gebruikt voor het uitvoeren van geniesoldaten en andere apparatuur. Dit is mogelijk dankzij de hulp die wordt geboden door Japan, Canada, Zuid-Korea, Zwitserland, Litouwen, de Howard G. Buffett Foundation en het Ontwikkelingsprogramma van de Verenigde Naties (UNDP).

Medio oktober 2024 kwamen de regeringen van Bulgarije, Roemenië en Turkije overeen om een gezamenlijke ontmijningsoperatie uit te voeren in het westelijke Zwarte Zeebekken. Deze inspanning omvat het verwijderen van mijnen van een alternatieve transportroute die loopt van Oekraïense Zwarte Zeehavens via Roemeense en Bulgaarse territoriale wateren. Toen Rusland medio juli de blokkade van de graancorridor aan de Zwarte Zee opnieuw instelde, was deze route een van de vele die werd gebruikt om Oekraïense levensmiddelen te exporteren.

Het succesvol ontmijnen van het grondgebied van de Oekraïense staat is een voorwaarde voor de start van de wederopbouw van het land. Dit komt omdat de dreiging van gevaarlijke explosieven die op Oekraïense bodem achterblijven de kosten van verzekeringen tegen investeringsrisico's aanzienlijk verhoogt en op zijn beurt potentiële partners ontmoedigt die anders geïnteresseerd zouden kunnen zijn om deel te nemen aan dit proces. Om deze situatie te verhelpen, kondigde vicepremier Svyrydenko de start aan van samenwerking met de Europese Unie voor een uitgebreid ontmijningsbeleid voor de heroverde gebieden. Als onderdeel van deze samenwerking zullen de primaire taken bestaan uit het inhuren van internationale specialisten om deze activiteiten uit te voeren, het aanschaffen van speciale apparatuur en het vrijmaken van mijnen uit bouwland. Dankzij de internationale steun die Oekraïne heeft ontvangen, zijn de vooruitzichten om deze moeilijke uitdaging aan te pakken goed.