'Zaaien en wieden' in het Cobra Museum

'Sowing and Weeding': volkscultuur in hedendaagse kunst

18 juni – 04 september 2011

De tentoonstelling maakt deel uit van de Cobra Contemporary programmering. Het Cobra Museum voor Moderne Kunst brengt deze zomer een veelzijdige internationale groepstentoonstelling die de hernieuwde aandacht voor volkscultuur koppelt aan hedendaagse kunst en aan erfgoed.

In de tentoonstelling wordt de relatie tussen volkscultuur en kunst onder de loep genomen, waarbij de belangrijkste vraag is welke rol volkscultuur speelt in het voortgaande proces van globalisering. Er nemen ruim 22 Europese kunstenaars deel voor wie volkscultuur inspiratiebron is. Een aantal kunstenaars is speciaal door het Cobra Museum uitgenodigd en heeft voor deze expositie werk ontwikkeld.

(Bron Cobra Museum - 2011)

Helmut Stallaerts: - Es Spukt - 250 x 180 cm Edition of 4. 2005

In Europa, en zeker in Nederland, is er een ware ‘renaissance van volkscultuur’ gaande en staan lokale tradities, regionale gebruiken en symbolen uit de volkscultuur opnieuw volop in de belangstelling. Ook in de hedendaagse kunst is er hernieuwde aandacht voor het begrip.

Het merendeel van de deelnemers aan deze tentoonstelling laat in hun werk een flexibele, soms zelfs ironische omgang zien met het spanningsveld tussen ‘hoge’ en ‘lage’ cultuur, en met de vermeende authenticiteit van volkscultuur. Anderen werpen in hun werk vragen op over het verloren gaan van tradities en rituelen, en over commercialisering van volkscultuur.

Volkscultuur staat dan voor het verloren gevoel van ‘thuishoren’ en de verhalen en rituelen die door generaties werden doorgegeven. Voor een aantal kunstenaars vormt hun eigen culturele achtergrond de aanleiding. Voor weer anderen liggen onderwerpen zoals identiteit, migratie en maatschappelijke verbondenheid en uitsluiting in het verlengde van het begrip volkscultuur.

Er zijn werken van enkele Cobra kunstenaars opgenomen. Cobra was de eerste naoorlogse beweging van avant-garde kunstenaars voor wie volkskunst en volkscultuur een essentiële bron van informatie was. Het Cobra Museum beschouwt het erfgoed van Cobra als een dynamisch geheel. In deze tentoonstelling geven hedendaagse kunstenaars over het actuele thema opnieuw betekenis aan het gedachtegoed van de beweging.

De deelnemende kunstenaars:

Bureau Venhuizen (NL), CoBrA, Hadassah Emmerich (NL), Steingrimur Eyfjörd (IS), Kristof Georgen (DE), Sebastian Hammwöhner (DE), Uwe Henneken (DE),

Nadine Hottenrott (DE), Britta Jonas (DE), Aurelia Mihai (RO), Mariella Mosler (DE), Monika Nuber (DE), Gabriela Oberkofler (IT), Rory Pilgrim (GB), Pinar & Viola (NL),

Lisl Ponger (A), Anselm Reyle (DE), Gitte Schäfer (DE), Wiebke Siem (DE),

Martin Städeli (CH), Helmut Stallaerts (BE), Derk Thijs (NL), Olga Titus (CH),

Gert & Uwe Tobias (RO).

Deze expositie is gebaseerd op onderzoek door de Duitse gastconservator Dr. Nicole Fritz en het Cobra Museum. Het eerste concept was te zien onder de titel ‘Säen en Jäten. Volkskultur in der zeitgenössischen Kunst’ in de Städtische Galerie Ravensburg. Voor de tentoonstelling in het Cobra Museum werd de selectie van kunstenaars aangepast, waarmee het perspectief van de expositie is verbreed.

Hernieuwde aandacht voor volkscultuur

Wie om zich heen kijkt ziet, dat er zich in Europa sinds enkele jaren een ware ‘renaissance van volkscultuur’ voltrekt. Het is opmerkelijk, dat tegelijk met het voortgaande proces van globalisering met een ‘globale cultuur’ hernieuwde belangstelling bestaat voor regionale gebruiken en geschiedenissen. Denk daarbij aan pogingen om mensen weer aan het breien te krijgen, aan groepen die historische gebeurtenissen waarheidsgetrouw naspelen en de Arabische chocoladeletters die in de decembermaand verkrijgbaar waren.

In de wereld van reclame, mode, muziek en film is de belangstelling voor traditionele symbolen, technieken en rituelen eveneens zichtbaar. Volkscultuur raakt niet alleen aan het leven van alledag. De hernieuwde aandacht voor het onderwerp heeft ook een cultureel-politieke lading. We leven in een tijd met vraagstukken rond nationale identiteiten en daarmee gepaard gaande spanningen. Volkscultuur is een veelomvattend, dynamisch en fascinerend fenomeen geworden.

In de kunst speelt volkscultuur eveneens een rol, en niet voor het eerst. Begin vorig jaar werd bijvoorbeeld rond de toekenning van de Turner Prize geopperd dat het ambacht terug is in de kunst en gouden tijden tegemoet gaat. Volkscultuur is binnen het spanningsveld tussen populaire en ‘hoge’ cultuur altijd een inspiratiebron voor kunstenaars geweest. In de twintigste eeuw voert de belangstelling van kunstenaars voor volkscultuur terug naar de kunstenaarsgroepen Die Brücke en Der Blaue Reiter. Binnen het surrealisme was er sprake van een herinterpretatie van een primitief verleden.

De naoorlogse Cobra beweging borduurde op geheel eigen wijze voort op deze belangstelling voor het primitivisme en de eigen nationale identiteit. In zijn beroemde manifest dat Constant in 1948 in Reflex publiceerde riep hij op tot een ‘opbloei van een alles omvattende nieuwe volkskunst’ en van een ‘bevrediging van een primitieve behoefte aan levensexpressie’. De specifieke relatie tussen Cobra en volkskunst fungeert als een referentiepunt voor de hedendaagse kunst in deze tentoonstelling.

Het Cobra Museum beschouwt het erfgoed van de Cobra beweging als een dynamisch geheel. In deze tentoonstelling geven hedendaagse kunstenaars over het actuele thema opnieuw betekenis aan het gedachtegoed zoals creatieve vrijheid, experiment, vitaliteit en maatschappelijke betrokkenheid.

Het museum vroeg het grafisch ontwerpduo Pinar&Viola voor de diverse uitingen van de expositie. Als zelfverklaard ‘ecstatic surface designers’ maken zij deel uit van een nieuwe stroming grafisch ontwerpers. Decoratie, onlosmakelijk verbonden met volks- en popcultuur, is een functioneel en autonoom facet in hun praktijk.